Stan podgorączkowy to jeden z częściej występujących objawów pojawiających się w przypadku różnych dolegliwości i chorób, z jakimi boryka się organizm. Jest naturalnym mechanizmem obronnym, chociaż niekiedy wywołuje niepokój, szczególnie w przypadku dzieci. Czy stan podgorączkowy może być groźny? Czy temperatura ciała powinna być wówczas obniżana?
Temperatura ciała człowieka to jeden z najważniejszych parametrów fizjologicznych. Zdrowy człowiek, jak każdy ssak, jest organizmem stałocieplnym, więc powinien utrzymywać stałą ciepłotę wewnątrz organizmu, niezależnie od zmian zachodzących w otoczeniu. Proces ten nazywany jest homeotermią. Jest to jeden z warunków koniecznych do sprawnego działania organów. Zbyt duży wzrost lub spadek temperatury może prowadzić do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci. Jednak stan podgorączkowy w zdecydowanej większości przypadków nie jest aż tak groźnym zjawiskiem.
Jaka powinna być prawidłowa ciepłota ciała człowieka?
Przede wszystkim podkreślić należy, że ciepłota ciała nie jest całkiem stała nawet w ciągu dnia. Nawet w optymalnych warunkach otoczenia i w stanie spoczynku występują pewne różnice temperatur, średnio od od 0,2 do 1,2°C, w zależności od miejsca pomiaru.
Prawidłowa temperatura ciała to wartość w okolicach 36,6°C w przypadku pomiarów dokonywanych pod pachą za pomocą termometru elektronicznego. Dokładniejsze są pomiary w ustach, wówczas jednak wartości są średnio o ok. 3 kreski wyższe. W przypadku dzieci, zwłaszcza małych, za najbardziej dokładny uważa się pomiar ciepłoty rektalnej mierzonej w odbytnicy, który wynosi 37,1°C[1].
Dlaczego dochodzi do podwyższenia temperatury ciała?
Podwyższona temperatura ciała wynika ze zmian mechanizmów regulacji temperatury ciała z prawidłowego zakresu na wyższy. To całkowicie naturalna reakcja obronna organizmu. Gdy układ odpornościowy wykryje „zagrożenie” (np. drobnoustroje lub toksyny), wydzielane są pirogeny endogenne, które docierają do ośrodków termoregulacji w ośrodkowym układzie nerwowym. Następnie dochodzi do wydzielania prostaglandyn, które uznawane są za mediatora gorączki w centralnym układzie nerwowym. W efekcie z mózgu do tkanek obwodowych przesyłany jest komunikat o konieczności dostosowania temperatury ciała do wyższego poziomu. Przyczyny stanu podgorączkowego i gorączki mogą być rozmaite, jednak zawsze podstawowym celem jest efektywna walka komórek układu odpornościowego z patogenami[2].
Jaka temperatura ciała wskazuje na stan podgorączkowy?
W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, czym jest stan podgorączkowy. Otóż stanem podgorączkowym określamy temperaturę w zakresie 37,1–38,0°C[3]. Występowanie stanu podgorączkowego to fizjologiczne zjawisko u zdrowych ludzi. Jest ono częste w czasie ciąży i w drugiej fazie cyklu miesiączkowego. Może pojawiać się też po wysiłku fizycznym lub w emocjach[4].
Stan podgorączkowy na początku choroby jest rodzajem sygnału, że zaczyna się proces chorobowy, układ odpornościowy został pobudzony do działania, a ciepłota ciała wzrasta, powodując, że organizm mobilizuje się do walki z chorobą[5].
Stan podgorączkowy: przyczyny
Stan podgorączkowy przyczyny może mieć różne. Jak już zostało wspomniane, niewielki wzrost temperatury ciała może pojawiać się w całkowicie błahych sytuacjach, kiedy nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy. Jest to częste, gdy dojdzie do przegrzania organizmu czy infekcji wirusowej. Jego przyczyny są oczywiste przy przeziębieniu czy grypie, gdy występuje szereg innych objawów, jak np. ból gardła, głowy, kaszel, katar. U dzieci może pojawiać się zdecydowanie częściej niż u dorosłych z powodu słabiej rozwiniętego układu odpornościowego.
Podłożem stanu podgorączkowego czy gorączki może być nie tylko zakażenie wirusowe, czy bakteryjne, ale i stan zapalny wynikający z reakcji alergicznej. Wówczas również aktywowane są mechanizmy obronne układu odpornościowego, który błędnie rozpoznaje obce, aczkolwiek zupełnie niegroźne czynniki (alergeny). Takie pomyłki zdarzają się układowi odpornościowemu częściej. Dzieje się tak wówczas, gdy występuje zapalenie o podłożu autoimmunizacyjnym. Dochodzi wtedy do rozpoznania własnych antygenów jako ciał obcych i groźnych. Tego typu problemy zdrowotne są jednak znacznie poważniejsze niż alergia, gdyż nie można wyeliminować autoantygenów.
Stan podgorączkowy może też wystąpić z powodu tzw. zapalenia jałowego, który pojawia się bez jakiegokolwiek zakażenia. Przykładem jest zawał serca. Pojawia się wówczas miejscowy stan zapalny oraz szereg objawów ogólnych, w tym gorączka[6].
Stan podgorączkowy a gorączka
Stanem podgorączkowy określamy podwyższoną temperatura ciała w zakresie 37,1–38,0°C. Powyżej 38,0°C mówimy o gorączce. Poziom 38,5°C uznawany jest za gorączkę umiarkowaną. Do wysokiej gorączki dochodzi wówczas, gdy wartości na termometrze przekraczają 39°C. Temperatura powyżej 41°C jest niebezpieczna i może przyczynić się do trwałych uszkodzeń w organizmie, więc wymaga interwencji lekarza[7].
Warto przy tym dodać, że również najniższe wartości są niebezpieczne, ponieważ gdy temperatura ciała obniży się poniżej 24°C, zwykle następuje zgon.
Jak prawidłowo mierzyć temperaturę?
Pomiar temperatury ciała teoretycznie nie jest zadaniem trudnym. Obecnie mamy do wyboru wiele rodzajów termometrów, w tym termometry elektroniczne, które zapewniają łatwą obsługę. Jak już zostało wspomniane wcześniej, wyniki pomiaru temperatury ciała bywają różne w zależności od miejsca jego dokonywania.
Jeśli twoja temperatura ciała mierzona jest termometrem pod pachę, istotne jest odpowiednie przyciśnięcie przyrządu do ciała i niezbędny czas pomiaru. W urządzeniach elektronicznych pomocna jest sygnalizacja dźwiękowa. Wykonując pomiar temperatury starannie, można uzyskać najbardziej dokładny wynik[8].
Przed dokonaniem pomiaru temperatury nie należy pić gorących napojów, wykonywać ćwiczeń ani przebywać w gorących pomieszczeniach.
Wzrost temperatury ciała — co robić?
Przede wszystkim warto mierzyć temperaturę ciała, aby sprawdzać, czy wartości wzrastają. Jednak reakcja tak naprawdę zależy od tego, czy i jakie inne objawy występują. Przy przeziębieniu czy grypie zwykle wskazany jest wypoczynek oraz zastosowanie leków bez recepty na złagodzenie najbardziej uporczywych symptomów i w celu polepszenia samopoczucia. Często nawet podwyższenie temperatury ciała sprawia, że pojawia się uczucie zimna, więc wskazane jest przebywanie w cieple.
Zasadniczo nie trzeba podwyższonej temperatury ciała obniżać od razu. Jest to uzasadnione wówczas, gdy utrzymuje się ona przez dłuższy czas lub przechodzi w gorączkę.
Co oznacza stan podgorączkowy u dziecka?
Odporność dziecka nie jest jeszcze w pełni rozwinięta, więc stan podgorączkowy pojawia się często przy stosunkowo niegroźnych infekcjach powodujących np. nieżyt nosa. Co więcej, maluch może zacząć gorączkować nawet z innego powodu, niezwiązanego z zakażeniem, jak np. przegrzanie, ząbkowanie, bóle mięśni czy reakcja na szczepienie.
Chociaż nigdy nie należy bagatelizować stanu podgorączkowego u dziecka, konkretna reakcja rodzica zależy od innych objawów. Nie zaleca się podawania środków farmaceutycznych, jeśli temperatura nie przekracza 38°C. Niewskazane jest też ochładzanie malucha. Najlepiej stale obserwować jego kondycję. Jeśli stan gorączkowy utrzymuje się niepokojąco długo, należy skontaktować się z lekarzem. Przewlekły stan podgorączkowy jest dla dziecka, szczególnie niemowlęcia, groźny, ponieważ może doprowadzić np. do odwodnienia.
Zalecenia w stanie podgorączkowym u dziecka są stosunkowo proste. Dopóki nie dzieje się nic niepokojącego, w zasadzie nie ma potrzeby kontaktu z lekarzem. Rodzice czy opiekunowie nie muszą też w ciągu dnia obniżać temperatury za wszelką cenę, chociaż należy regularnie sprawdzać jej wysokość. Bardzo ważne jest, aby dziecko więcej niż zwykle piło i jadło częściej, ale mniejsze porcje. Trzeba stale obserwować jego zachowanie, samopoczucie i ogólny stan zdrowia. Lek przeciwgorączkowy podaje się dziecku, gdy gorączka przekracza 38,0–38,5°C. Warto też dowiedzieć się wcześniej od lekarza, np. podczas wizyty kontrolnej, jakie objawy oprócz stanu podgorączkowego mogą niepokoić w przebiegu choroby[9].
Krótkotrwały stan podgorączkowy
Krótkotrwały stan podgorączkowy w zasadzie nie jest powodem do zbytniego niepokoju, szczególnie, gdy występuje wraz z innymi objawami wskazującymi np. na infekcję, przeziębienie czy zatrucie pokarmowe. Zwykle w takich sytuacjach wystarczy odpocząć przez kilka dni w łóżku, stosując domowe metody na łagodzenie objawów lub dostępne leki bez recepty.
Jeśli jednak stan podgorączkowy utrzymuje się niepokojąco długo, a objawy towarzyszące nie występują lub są trudne do samodzielnego rozpoznania, warto zgłosić się do lekarza w celu pogłębionej diagnostyki.
Czy obniżać temperaturę ciała w stanie podgorączkowym?
Należy pamiętać, że stan podgorączkowy, a nawet gorączka, to całkowicie naturalne zjawisko w organizmie człowieka. Za sprawą regulacji ciepłoty ciała układ immunologiczny aktywuje mechanizmy obronne w odpowiedzi na „atak” czynników zakaźnych, takich jak np. bakterie, grzyby, wirusy, pasożyty itd. Również w stanach zapalnych, jak np. zapalenie układu moczowego, wzrost ciepłoty ciała (czasami w postaci jaką jest stan podgorączkowy) nie jest niczym nadzwyczajnym. W wyższych temperaturach wiele patogenów nie jest w stanie się dalej rozmnażać, a niektóre są całkowicie eliminowane[10]. Zatem nie ma konieczności podejmowania walki ze stanem podgorączkowym, jeśli przebiega on w sposób standardowy.
Zwykle stan podgorączkowy lub gorączka trwają nie dłużej niż 3-5 dni. W tym czasie albo dochodzi do rozpoznania przyczyny i leczenia, albo dolegliwości ustępują samoistnie. Przy pogorszonym samopoczuciu można wspierać się domowymi sposobami.
Jeżeli jednak dochodzi do wzrostu temperatury, warto sięgnąć po leki przeciwbólowe bez recepty. Jeśli gorączka staje się niepokojąco wysoka lub stan podgorączkowy utrzymuje się zbyt długo, należy udać się do lekarza.
Jak obniżać gorączkę?
Zasadniczo stan podgorączkowy nie wymaga leczenia. Chcąc obniżyć gorączkę, można skorzystać z różnych leków dostępnych bez recepty, które wykazują skuteczne i bezpieczne działanie (warunkiem jest postępowanie zgodnie z zaleceniami zawartymi w ulotce). Leki na objawy grypy i przeziębienia wykazują kompleksowe działanie: jednocześnie łagodzą kilka objawów, jak np. ból głowy i mięśni, katar, kaszel, ból gardł i gorączkę, dzięki czemu nie trzeba stosować kilku preparatów. Zwykle w ich składzie znajduje się paracetamol, witamina C (kwas askorbinowy) i fenylefryna (łagodzenie kataru).
Działanie przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i przeciwzapalne wykazują leki zawierające paracetamol, ibuprofen czy kwas acetylosalicylowy.
Leki przeciwgorączkowe, nawet bez recepty, powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami. Niewskazane jest długotrwałe ich stosowanie. Zawsze warto skonsultować z lekarzem ich przyjmowanie, szczególnie w przypadku dzieci.
Czy stan podgorączkowy może być groźny?
To, czy stan podgorączkowy może stawać się groźny, zależy przede wszystkim od innych objawów oraz czasu jego trwania. Wzrost temperatury, również długotrwały, może być obserwowany w przypadku rozmaitych schorzeń, np. nadczynność tarczycy, choroby o podłożu immunologicznym, zapalenie oskrzeli, wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Zatem to niepokojące objawy (np. powiększone węzły chłonne, wysypki skórne, bolesność jamy brzusznej itd.) oraz długi czas trwania stanu, jakim jest stan podgorączkowy, lub gorączki, powinny skłonić do tego, aby niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.
Kiedy należy zgłosić się do lekarza?
W przypadku stanu podgorączkowego, który trwa dłużej niż 3-5 dni oraz przy występowaniu dodatkowych objawów, które są niepokojące, warto skontaktować się z lekarzem. Za podwyższoną temperaturą ciała może stać inna choroba wymagająca specjalistycznego rozpoznania. Zwykle wówczas niezbędne jest wykonanie dodatkowych badań, najczęściej morfologię krwi, badanie ogólne moczu itp. Na podstawie wyników lekarz dokona kompleksowej diagnostyki i wdroży odpowiednie działania, jeśli pacjent wymaga leczenia.
Podsumowanie
W powyższym artykule wyjaśniliśmy, czym jest stan podgorączkowy, kiedy najczęściej temperatura ciała wzrasta oraz jakie są tego przyczyny. Niekiedy powody występowania stanu podgorączkowego bywają błahe, np. przegrzanie organizmu czy zwykłe przeziębienie. Jednak kiedy stan podgorączkowy znacznie się przedłuża, może wskazywać na poważniejsze problemy zdrowotne, np. nadczynność tarczycy, a nawet nowotwór. Zastosowanie leków przeciwgorączkowych wskazane jest wówczas, gdy dolegliwości obniżają samopoczucie i znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie. Nie ma jednak konieczności obniżania temperatury, jeśli nie przekracza ona 38°C. Najczęściej podwyższona temperatura po 3-5 dniach samoistnie ustępuje, podobnie jak inne objawy. Szczególnej uwagi wymaga jednak stan podgorączkowy u dziecka. Chociaż nie jest to jeszcze powód do niepokoju, to jednak obserwacja małego pacjenta jest konieczna.
[1] Kopiński P., Wiercińska M., Gorączka, stan podgorączkowy – przyczyny i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175394,goraczka, [dostęp: 24.10.2022]
[2] Piotrowski J. i inn., Znaczenie gorączki i endogennej antypirezy. Perspektywa wykorzystania inhibitorów rozpuszczalnej hydrolazy epoksydowej w farmakologii przeciwgorączkowej, Kosmos. problemy Nauk Biologicznych, Tom 66/2017, Nr 2(315), s. 327-328.
[3] Cyt. Kopiński P., Wiercińska M., Gorączka, stan podgorączkowy…
[4] Tamże.
[5] Drabik-Danis E., Hans-Wytrychowska A., Gorączkujące dziecko - kiedy skierować do lekarza, Lekarz POZ 4/2016, s. 336.
[6] Cyt. Kopiński P., Wiercińska M., Gorączka, stan podgorączkowy…
[7] Tamże.
[8] Tamże.
[9] Cyt. Drabik-Danis E., Hans-Wytrychowska A., Gorączkujące dziecko - kiedy…, s. 337.
[10] Cyt. Kopiński P., Wiercińska M., Gorączka, stan podgorączkowy…
Powrót do porad
