Jak długo trwa katar? Skuteczne sposoby na radzenie sobie z nieprzyjemnym objawem

Katar to częsta dolegliwość, z którą pacjenci zgłaszają się do lekarza pierwszego kontaktu. Może mieć on różne przyczyny – infekcyjne, alergiczne i niealergiczne. Często towarzyszą mu także inne objawy. Leczenie kataru zależy od tego, co go spowodowało. W terapii stosuje się metody farmakologiczne i niefarmakologiczne. Sprawdź, jak długo trwa katar i jak sobie z nim poradzić.

Nos człowieka pełni wiele funkcji. Jego głównym zadaniem jest przewodzenie powietrza do dalszych dróg oddechowych. Zanim jednak tak się stanie, zostaje ono nawilżone, ogrzane i oczyszczone. Dlatego błona śluzowa jamy nosowej jest nieustannie narażona na kontakt z różnymi czynnikami zewnętrznymi – zanieczyszczeniami powietrza, związkami lotnymi, patogenami. Z tego powodu w jej obrębie może rozwinąć się stan zapalny, czyli nieżyt nosa [1].

Katar, czyli nieżyt nosa

Katar jest potocznym określeniem na zapalenie błony śluzowej nosa, a niekiedy też zatok przynosowych. W efekcie dochodzi do wzmożonej produkcji wydzieliny. Zaczyna ona spływać po tylnej ścianie gardła lub wypływać na zewnątrz, z czym wiąże się szereg dodatkowych dolegliwości. Dodatkowo pojawia się obrzęk, który powoduje uczucie zatkania nosa i problemy z oddychaniem [2].

Nieżyt nosa to jedna z najczęściej występujących dolegliwości – zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym [2]. Jest to dość powszechna dolegliwość, z którą stykają się lekarze pierwszego kontaktu [1]. Katar może wystąpić u osób w każdym wieku. Każdy przynajmniej raz w życiu doświadczy tego nieprzyjemnego objawu – niektórzy nawet kilkanaście razy.

Nieżyt nosa zwykle nie jest traktowany, jako poważne zagrożenie dla zdrowia. Jest to jednak objaw, który potrafi skutecznie utrudnić codzienne funkcjonowanie. Katar przyczynia się też do obniżenia jakości życia [1] – zwłaszcza gdy trwa długo, a podejmowanie działania terapeutycznie nie przynoszą oczekiwanych skutków.

Jakie mogą być przyczyny kataru?

Katar zawsze informuje nas, że coś dzieje się w błonie śluzowej nosa. Przyczyny rozwinięcia się stanu zapalnego w jej obrębie mogą być różne. Wbrew powszechnej opinii, nie zawsze są one związane z działaniem drobnoustrojów – chociaż jest to jeden z najczęstszych powodów.

Warto również wspomnieć, że katar nie zawsze jest związany z czynnikami zapalnymi. Wyciek wydzieliny z nosa może być związany z upośledzeniem funkcjonowania jamy nosowej – jednej lub kilku funkcji fizjologicznych. Jest on związany z dysfunkcją układu autonomicznego, co prowadzi do nadreaktywności błony śluzowej nosa na niektóre czynniki – zwłaszcza drażniące (np. związki obecne w środkach chemicznych, dym tytoniowy, a nawet niektóre zapachy). W efekcie następuje nadprodukcja śluzu [1].

Objawy kataru

Katar charakteryzuje się obecnością nadmiernie dużej ilości wydzieliny produkowanej przez błonę śluzową jamy nosowej. Często jest jej na tyle dużo, że wypływa ona na zewnątrz lub spływa po tylnej ścianie gardła. Do objawów, które towarzyszą katarowi zalicza się [3]:

• zatkany nos,
• kichanie,
• pogorszenie lub utrata węchu,
• chrypka i kaszel,
• chrapanie,
• zaburzenia snu.

Oprócz powyższych katar może przebiegać z dolegliwościami typowymi dla przyczyny, która go wywołała. Często na tej podstawie można wysnuć podejrzenie, co dolega osobie chorej.

Katar alergiczny

Katar alergiczny jest nieżytem nosa o podłożu zapalnym, który wynika z nadwrażliwości organizmu na alergeny. Po kontakcie z nimi rozwija się reakcja IgE-zależna - w organizmie pojawiają się przeciwciała skierowane przeciwko alergenom [1]. Na jej skutek pojawiają się objawy. Dominuje katar, czyli wyciek wydzieliny na zewnątrz. Ma ona charakter wodnisty. Oprócz tego występują: uczucie zatkania nosa, kichanie i świąd [4]. Szacuje się, że katar alergiczny występuje nawet u 20% populacji Polski [1].

Za katar alergiczny w większości przypadków odpowiadają alergeny wziewne. Na terenie Polski najczęściej uczulają pyłki traw, chwasty i pyłki drzew. Objawy mogą zostać wywołane również przez alergeny, które znajdują się w otoczeniu chorego: roztocza kurzu, pleśń, sierść zwierząt [2].

Katar alergiczny może być [1]:

• sezonowy – związany głównie z okresem pylenia roślin,
• przewlekły – okresy zaostrzeń pojawiają się na skutek kontaktu z alergenami obecnymi w otoczeniu.

W obu przypadkach głównym objawem jest wypływ wydzieliny z jamy nosowej i zatkany nos. Jednak katar przewlekły charakteryzuje się mniejszym nasileniem dolegliwości [1].

Katar niealergiczny

U niektórych osób rozpoznaje się katar – najczęściej o charakterze przewlekłym – który nie ma podłoża infekcyjnego lub alergicznego. Jednak w błonie śluzowej nosa obecne są eozynofile – komórki charakterystyczne dla reakcji alergicznych i zapalnych. W takich przypadkach rozpoznawany jest niealergiczny nieżyt nosa [2].

Objawy kataru niealergicznego obejmują wyciek wodnistej wydzieliny, świąd, kichanie oraz uczucie zatkania nosa. Dolegliwości te mogą nasilać się pod wpływem różnego rodzaju czynników drażniących [1].

Katar a objawy przeziębienia

Bardzo często katar, kichanie i zatkany nos to objawy przeziębienia. Za pojawienie się objawów odpowiada infekcja wirusowa, która wywołuje stan zapalny błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. W większości przypadków patogenami odpowiedzialnymi za przeziębienie są rhinowirusy, ale mogą to być też enterowirusy, adenowirusy, enterowirusy oraz wirusy paragrypy [5].

Charakterystyczne dla przeziębienia jest to, że rozwija się powoli i nie ma gwałtownego przebiegu. Zwykle pierwsze dolegliwości pojawiają się 2 dni po kontakcie z patogenem. Są to: katar, stan podgorączkowy, chrypka, ból gardła, ból głowy i ogólne osłabienie. Choroba może przebiegać w 3 fazach [6]:

1. Faza naczyniowa, w której występuje wodnisty katar.
2. Faza komórkowa, w której śluz produkowany przez błonę śluzową nosa ulega zgęstnieniu. Z tego powodu trudno ją usunąć, co skutkuje zatkaniem nosa i problemami z oddychaniem. Dochodzi też do wysuszenia śluzówek.
3. Faza trzecia, w której dochodzi do nadkażenia bakteryjnego. Katar gęstnieje i zmienia swoją barwę na zieloną. Pojawia się też nieprzyjemny zapach.

Pierwsze objawy przeziębienia mogą zostać pomylone z grypą. Jednakże warto pamiętać, że ta choroba ma zwykle nagły początek i gwałtowniejszy przebieg. Cechuje się też większym nasileniem objawów.

Katar infekcyjny

Katar może być skutkiem nie tylko infekcji wirusowej. Jest on również spowodowany zakażeniami bakteryjnymi. Jednak zdarza się to zdecydowanie rzadziej. Katar bakteryjny może być też powikłaniem kataru wirusowego. Częstość jego występowania szacuje się na 0,5–2% przypadków [1].

Patogeny przedostają się do jamy nosowej drogą kropelkową – wraz z powietrzem lub poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą. Zdarza się też ich przeniesienie na brudnych rękach (np. po dotknięciu zakażonego przedmiotu – np. klamki). Wnikają one w błonę śluzową nosa, gdzie intensywnie się namnażają.

Katar związany z działaniem hormonów

Zdarza się, że występuje hormonalny nieżyt nosa. Niekiedy zmiany hormonalne (np. w pierwszym okresie cyklu menstruacyjnego, w czasie ciąży lub w przebiegu niektórych chorób) powodują nadmierną reakcję błony śluzowej nosa, co skutkuje nadprodukcją wydzieliny i jej wypływem na zewnątrz [1].

Jak długo trwa katar i od czego to zależy?

Wiele osób zastanawia się, jak długo trwa katar. Niestety, nie ma jednej odpowiedzi na to pytanie. Wiele zależy jego przyczyny, a także zastosowanego leczenia. Zdarzają się sytuacje, w których katar ma charakter przewlekły. Wówczas może trwać dłużej niż 4 tygodnie. Tak dzieje się głównie w przypadku alergicznego nieżytu nosa [2].

Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku kataru będącego skutkiem infekcji wirusowej. Stan zapalny błony śluzowej nosa utrzymuje się przez około 5–7 dni [6]. Nie jest to jednak reguła. Zgodnie z Europejskimi wytycznymi nieżyt może trwać do 10 dni i uznaje się to za normę. Natomiast, gdy dojdzie do powirusowego zapalenia nosa i zatok przynosowych czas trwania objawów wydłuża się – trwają one powyżej 10 dni (nawet do 12 tygodni [7]), a dodatkowo mogą się nasilić w 5. dobie trwania infekcji [1].

Co ważne, został także ustalony czas trwania kataru, aby możliwe było postawienie rozpoznania nieżytu nosa. Objawy muszą utrzymywać się minimum przez godzinę w ciągu 2 lub więcej dni [3].

Katar wirusowy czy bakteryjny – jakie są cechy charakterystyczne?

W wielu publikacjach można spotkać się z opisem cech charakterystycznych dla kataru bakteryjnego, wirusowego i alergicznego. Przedstawiają się one następująco [6]:

• wydzielina wodnisto-śluzowa, która następnie gęstnieje – katar wirusowy,
• wydzielina śluzowo-ropna – katar bakteryjny,
• wydzielina wodnista – katar alergiczny.

Warto jednak pamiętać, że jest to dość sztywny podział. Nie jest możliwe postawienie diagnozy tylko na podstawie koloru i charakteru kataru. Pod uwagę brane są także pozostałe objawy kliniczne, a często też wyniki badań laboratoryjnych. Dopiero wówczas lekarz może postawić rozpoznanie i na tej podstawie wdrożyć odpowiednią terapię.

Co robić, kiedy pojawi się katar?

Pojawienie się kataru jest wskazaniem do podjęcia działań, które mają na celu jego złagodzenie. Istnieje wiele sposobów na to, aby poradzić sobie z przykrymi dolegliwościami. Nie zawsze konieczne jest sięganie po środki farmakologiczne. Zdarza się jednak, że nie można się bez nich obejść – a dodatkowo konieczne jest przyjmowanie leków, które nie tylko łagodzą katar, ale też usuwają przyczynę problemu (np. antybiotyki przy infekcji bakteryjnej).

Wiele osób zastanawia się, czy katar jest wskazaniem do wizyty u lekarza. Nie zawsze jest to konieczne. Jeżeli objawy nie są zbyt nasilone i nie występują dodatkowe dolegliwości (lub są one łagodne, typowe dla przeziębienia), można z powodzeniem leczyć się w domu. Wizyta u lekarza jest jednak konieczna, gdy objawy ulegną nasileniu lub stosowana terapia nie przynosi poprawy.

Katar należy skonsultować z lekarzem, jeżeli:

• objaw utrzymuje się ponad tydzień,
• towarzyszy mu gorączka,
• wraz z nim pojawiają się objawy alergii.

W takich przypadkach zawsze konieczne jest wykonanie dalszych badań i wdrożenie specjalistycznego leczenia.

Jakie leki można stosować na katar?

W celu złagodzenia kataru i udrożnienia dróg oddechowych można sięgnąć po środki farmakologiczne. Najczęściej mają one postać sprayów, kropli do nosa lub aerozolu, co znacznie ułatwia ich aplikację. Dostępne są też preparaty w tabletkach. Zawierają one jeden z poniższych składników [8, 9]:

• nafazolinę,
• oksymetazolinę,
• ksylometazolinę,
• pseudoefedrynę,
• roztwór soli morskiej.

Część preparatów jest dostępna bez recepty. Należy jednak ściśle przestrzegać zaleceń producenta dotyczących ich stosowania.

Katar a preparaty złożone

Jeżeli katar i zatkany nos są spowodowane przeziębieniem lub grypą, można sięgnąć po tzw. preparat złożony w celu zmniejszenia nasilenia objawów chorobowych i wsparcia organizmu w walce z infekcją. Ich składnikiem jest paracetamol, który ma działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Oprócz niego znajduje się w nim fenylefryna, która zmniejsza obrzęk błony śluzowej jamy nosowej, a tym samym udrażnia nos i zatoki [10].

Jakie są inne skuteczne sposoby na katar?

Przy katarze bardzo ważne jest systematyczne oczyszczanie nosa. Dzięki temu w zalegającej wydzielinie nie namnażają się bakterie. Można również zastosować inhalacje z 0,9% soli fizjologicznej. Takie działanie nawilża śluzówkę nosa [11].

Sięgnąć można także po naturalne metody. W przypadku kataru opierają się one na aromaterapii przy użyciu olejków eterycznych. Szczególnie dobrze sprawdza się olejek eukaliptusowy, ponieważ ma właściwości przeciwzapalne [12].

Katar – czy można się przed nim uchronić?

Nie zawsze można uchronić się przed katarem. Można natomiast podjąć pewne działania, które zmniejszą ryzyko jego wystąpienia. W okresach wzmożonej zachorowalności na grypę i przeziębienie należy unikać przebywania w towarzystwie osób chorych oraz dużych skupiskach ludzi (zwłaszcza w zamkniętych pomieszczeniach). Powinno się też szczególnie dbać o higienę rąk – często myć je wodą z mydłem lub odkażać środkiem na bazie alkoholu.

Osoby, które są uczulone, powinny unikać kontaktu z alergenem, a w razie potrzeby przyjmować leki zlecone przez lekarza. Aby dowiedzieć się, na co organizm jest nadwrażliwy, należy wykonać testy alergiczne.

Jakie są powikłania kataru i kiedy się one pojawiają?

Katar zwykle jest nieco bagatelizowanym objawem. Pomoc medyczna z jego powodu jest szukana głównie dlatego, że utrudnia on codzienne funkcjonowanie. W większości przypadków faktycznie jest to niegroźna dolegliwość, która może nawet ustąpić samoistnie. Jednak nie zawsze tak jest. Zaniedbany katar może prowadzić do powikłań.

Możliwe powikłania kataru to [6]:

• zapalenie zatok przynosowych,
• zapalenie uszu,
• zapalenie oskrzeli,
• zapalenie płuc.

Co ważne, powikłania kataru szczególnie dotyczą dzieci do 2. roku życia. Z powodu specyficznej budowy gardła i trąbki słuchowej może on łatwo prowadzić do zapalenia uszu. Zdarza się, że nawracające stany zapalne powodują pogorszenie się słuchu, a nawet niedosłuch [6].

Źródła:

1. M. Jędrzejek, D. Pokorna-Kałwak, A. Mastalerz-Migas, Alergiczny i niealergiczny nieżyt nosa, “Lekarz POZ” 2020, nr 2, s. 137-141.
2. D. Sadowska, Katar jesienny czy alergia? Jak nie przeoczyć pierwszych objawów, “Lekarz POZ” 2020, nr 4, s. 221-224.
3. A. Morawiec-Sztandera, Nieżyty błony śluzowej nosa i postępowanie terapeutyczne z uwzględnieniem procesów regeneracyjnych, “Medycyna Biologiczna” 2017, nr 2, s. 57-65.
4. M. Śliwińska-Kowalska, Leczenie alergicznego i infekcyjnego nieżytu nosa i zatok przynosowych w świetle konsensusów międzynarodowych, “Otolaryngologia” 2016, nr 15, s. 145-151.
5. R. Eccles, Understanding the symptoms of the common cold and influenza, The Lancet Infectious Diseases, 2005 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7185637/ (dostęp: 12.05.2022).
6. R. Szamborski, Katar - etiologia i skuteczne leczenie, “Farmacja Praktyczna” 2009, nr 10, s. 723-724.
7. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.2
8. M. Mańka, Substancje lecznicze stosowane w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2014, t. 23, nr 7-8, s. 21-34.
9. M. Rygalski, E. Zawisza, Postępowanie terapeutyczne w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2015, t. 25, nr 9, s. 16-26.
10. Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Febrisan, (750 mg + 60 mg + 10 mg)/5 g, proszek musujący https://febrisan.pl/download/Febrisan.pdf (dostęp: 12.05.2022).
11. A. Nowicka-Zuchowska, A. Zuchowski, Leczenie przeziębienia i grypy u dzieci, “Lek w Polsce” 2019, nr 11/12, s. 23-27.
12. J. Marwicka, K. Niemyska, S. Podraza, Terapeutyczne właściwości aromaterapii, “Kosmetologia Estetyczna” 2015, nr 4, s. 525-531.