Układ immunologiczny (odpornościowy) chroni organizm przed chorobotwórczymi mikroorganizmami. Na co dzień nie zauważamy jego działania, a dopiero gdy zaczynamy chorować, zastanawiamy się, dlaczego spadła nam odporność? Przyczyn osłabienia funkcjonowania układu immunologicznego jest wiele, ale do najczęstszych należą zła dieta oraz niezdrowy styl życia.
Codziennie jesteśmy narażeni na kontakt z bakteriami, grzybami, wirusami i innymi patogenami. Wiele z nich każdego dnia przedostaje się do organizmu wraz z wdychanym powietrzem, wypijanymi napojami, spożywanym jedzeniem czy poprzez kontakt ze skórą. Ludzki organizm zazwyczaj potrafi poradzić sobie z wszechobecnymi zarazkami. Układ immunologiczny, składający się z grasicy, śledziony, węzłów chłonnych, migdałków oraz szpiku bez przerwy chroni nas przed czynnikami wywołującymi choroby. To sprawnie działający mechanizm, którego funkcjonowanie zależy od wielu składowych – na niektóre mamy wpływ, inne dostaliśmy w spadku z genami, jeszcze inne są nabywane w trakcie życia. Gdy spada odporność, jesteśmy bardziej podatni na infekcje, częściej i dłużej chorujemy, a nawet z pozoru błahe infekcje mogą okazać się niebezpieczne.
Czym jest odporność?
Odporność to wrodzona oraz nabyta umiejętność obrony organizmu przed szkodliwymi czynnikami wywołującymi choroby. Mechanizmy układu immunologicznego zaczynają działać, gdy mikroorganizmy pokonają bariery, chroniące przed ich wniknięciem do krwiobiegu. Pierwszą taką barierą jest skóra oraz błony śluzowe. Gdy mikroorganizmy przenikną do wnętrza ciała, wysyłane są limfocyty T i B oraz równolegle makrofagi, czyli komórki, które pożerają chorobotwórcze mikroorganizmy.
Wyróżniamy odporność nieswoistą, czyli wrodzoną, która jest uwarunkowana genetycznie, oraz odporność swoistą, którą nabywamy przez całe życie i rozwijamy ją poprzez kontakt z mikroorganizmami. Przeczytaj więcej: jak działa odporność organizmu .Rozumiejąc mechanizmy układu immunologicznego, można skuteczniej zapobiegać osłabieniu odporności.
Przyczyny osłabienia układu immunologicznego
Niedobory odporności można podzielić na kilka kategorii. Najpowszechniejsze są te, związane z deficytami witamin i minerałów, a więc biorące się przede wszystkim ze złego odżywiania, nadużywania alkoholu i niezdrowego stylu życia. Niedobory mogą wynikać również ze zmęczenia i stresu, chorób nowotworowych, chorób ogólnoustrojowych oraz ciąży. Są one zazwyczaj odwracalne po wyeliminowaniu czynników powodujących osłabienie organizmu.
Osobną kategorią są wrodzone niedobory odporności wynikające z genetycznych zaburzeń uniemożliwiających produkcję przeciwciał oraz nabyte niedobory odporności wynikające ze stanów chorobowych. Te wymagają specjalistycznego leczenia, na szczęście występują stosunkowo rzadko.
Najważniejsze czynniki obniżające odporność organizmu
Pewnie niejednokrotnie słyszeliście, że jesienią i wiosną panuje tzw. sezon chorobowy, czyli czas zwiększonej aktywności wirusów grypy czy przeziębienia. Jest to częściowa prawda, gdyż owszem, w tym okresie panują lepsze warunki do rozwoju i przenoszenia wirusów, ale też my dbamy o siebie nieco gorzej, co wpływa na osłabienie mechanizmów obronnych. Oto najczęstsze błędy, jakie popełniamy na co dzień, przez co cierpi odporność organizmu:
- Dieta uboga w warzywa i owoce– do prawidłowego funkcjonowania organizm potrzebuje witamin, minerałów oraz odpowiedniej ilości składników odżywczych. Nieregularne odżywianie, nieurozmaicona dieta, złożona w dużej mierze z produktów wysokoprzetworzonych jest pozbawiona owych cennych składników, których brak sprawia, że układ immunologiczny zaczyna zawodzić. Witaminy wspierające działanie układu odpornościowego to: witamina A, C, E i witaminy z grupy B, do tego żelazo oraz cynk.
- Zmęczenie i brak snu – to kolejny, istotny czynnik wpływający na ogólny stan organizmu. Nadmierny, ciągły stres oraz stały niedobór snu obniżają zdolność organizmu do regeneracji, zmniejszają produkcję limfocytów i zakłócają działanie układu neurologicznego. Przewlekły stres sprawia, że we krwi bez przerwy krąży kortyzol, który między innymi zmniejsza liczbę białych krwinek oraz zdolność organizmu do produkcji przeciwciał.
- Brak aktywności fizycznej – siedzący tryb życia, mała ilość ruchu oraz czasu spędzanego na świeżym powietrzu negatywnie oddziałują na produkcję przeciwciał. Aktywność fizyczna pobudza produkcję białych krwinek i pomaga adaptować się organizmowi do zmiennych warunków. Przebywanie na świeżym powietrzu sprawia, że mamy częstszy kontakt z drobnoustrojami, dzięki czemu układ immunologiczny może wciąż „trenować” odporność. Izolacja od wirusów i bakterii oraz nadmierna higiena, mogą paradoksalnie osłabić mechanizmy obronne organizmu.
- Stosowanie używek– nadużywanie kawy usuwa z organizmu wiele cennych mikro- i makroelementów. Alkohol wypłukuje cenne składniki, ma toksyczne działanie oraz niszczy witaminy, zwłaszcza A, C, E i B oraz selen, cynk. Substancje zawarte w dymie papierosowym powodują raka, obniżają odporność, a dym podrażnia błonę śluzową gardła, ułatwiając wnikanie drobnoustrojów do organizmu. Kawa alkohol i papierosy to połączenie, które bardzo negatywnie wpływa na funkcjonowanie całego organizmu.
- Częste stosowanie antybiotyków – coraz więcej mówi się o tym, że antybiotyki powinny być wykorzystywane bardzo rozważnie i jedynie w ostateczności. Ich rola jest nie do przecenienia, ale nadużywanie antybiotyków, nawet przy błahych infekcjach prowadzi do antybiotykooporności bakterii. Antybiotykoterapia zaburza naturalną florę bakteryjną przewodu pokarmowego, która ma duże znaczenie w budowaniu odporności. Dlatego antybiotyki powinny być stosowane mądrze i zgodnie z zaleceniami lekarza, a kuracja powinna być uzupełniona o probiotyki i prebiotyki .
- Brak szczepień ochronnych– niepokojący trend unikania szczepień, również tych obowiązkowych, sprawia że dziecko nie zyskuje odporności nabytej na dany typ wirusów. Jakby tego było mało, to jeszcze zanika tzw. odporność zbiorowa, czyli odporność ogółu populacji.
Choroby wpływające na układ immunologiczny
Spadek odporności może być sygnałem alarmowym, że coś niedobrego dzieje się z organizmem. Jeżeli dbasz o zdrową dietę i prowadzisz aktywny tryb życia, a mimo to od jakiegoś czasu obserwujesz częstsze zachorowania, warto udać się do lekarza na badania diagnostyczne, gdyż zaburzenia ze strony układu immunologicznego mogą mieć związek z chorobami:
- Nowotwory– różne rodzaje nowotworów mogą produkować czynniki immunosupresyjne blokujące działanie układu immunologicznego.
- Białaczka– to grupa nowotworów upośledzających funkcję układu krwiotwórczego, również produkcji białych krwinek. Prowadzi do zaburzeń ilościowych i jakościowych komórek krwi obwodowej oraz upośledzenia układu immunologicznego.
- AIDS – jest chorobą wywoływaną przez wirus HIV atakujący układ immunologiczny, w szczególności limfocyty Th. AIDS jest zespołem nabytego upośledzenia odporności i może prowadzić do śmierci, choć sama choroba nie jest bezpośrednią przyczyną zgonu, jednak sprawia, że organizm jest bardziej podatny na wszelkiego rodzaju infekcje.
- Cukrzyca– jest zespołem różnych chorób metabolicznych, wpływających negatywnie na funkcjonowanie organizmu. Wahania poziomu cukru odbijają się na procesach fagocytozy, odpowiedzialnych za neutralizowanie mikroorganizmów.
- Niewydolność nerek – może powodować obniżenie ilości leukocytów we krwi.
- Niewydolność wątroby– obniża zdolność metaboliczną organizmu, produkcję białek i wpływa na upośledzenie funkcjonowania układu immunologicznego.
- Choroby autoimmunologiczne – zespół Guillaina-Barrego, reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Gravesa-Basedowa, choroba Hashimoto i wiele innych. Choroby autoimmunologiczne zaburzają równowagę układu odpornościowego.
Organizm wysyła TE sygnały, by Cię ostrzec
Obniżenie odporności jest stanem niepożądanym, a organizm stara się poinformować Cię o tym, że coś niedobrego się dzieje. Typowymi symptomami są: ciągłe zmęczenie, alergie, częste infekcje, nadmierny apetyt na słodycze, krwawienia z nosa i długie gojenie się ran, nawracające afty, problemy z trawieniem, a także półpasiec i opryszczka– te dwa ostatnie to wirusy, które aktywizują się, gdy układ odpornościowy jest osłabiony lub organizm jest wystawiony na długotrwałe działanie czynników stresujących.
Aby poprawić stan układu immunologicznego, zazwyczaj wystarczy wprowadzenie zmian w stylu życia – lepsze odżywianie, odbudowa mikroflory jelita po antybiotykoterapii, aktywność fizyczna i higiena snu. Witaminy i minerały wspierające odporność należy przyjmować regularnie, najlepiej w naturalnej formie w warzywach i owocach. Skuteczne jest również hartowanie ciała, czyli stopniowe przyzwyczajanie organizmu do niskich temperatur. Pamiętajmy, aby dbać o odporność przez cały rok, a nie tylko okazjonalnie w okresach zwiększonej zachorowalności.
Źródła:
- J.G. Dizon, B.J. Goldberg, M.S. Kaplan, Diagnostyka niedoborów odporności, „Pediatric Annals”, 1998; 27: 743-750, https://www.mp.pl/artykuly/14181,diagnostyka-niedoborow-odpornosci
- Duraj I., Od czego zależy odporność? Wywiad z prof. Lucyną Mastalerz, portal dieta.mp.pl, https://dieta.mp.pl/wywiady/90034,od-czego-zalezy-odpornosc,1
- Janusz Książyk, Żywienie a odporność, Nowa Pediatria 3/2002, s. 204-208, http://www.czytelniamedyczna.pl/2303,Zywienie-a-odpornosc.html
- Magdalena Moraszczyk, Dlaczego spada odporność? Przyczyny osłabienia odporności, miesięcznik „Zdrowie”, http://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/uklad-odpornosciowy/dlaczego-spada-odpornosc-przyczyny-oslabienia-odpornosci_36411.html
Zobacz inne powiązane artykuły:
Przewianie szyi, paracetamol czy ibuprofen, zębopochodne zapalenie zatok szczękowych, zatokowy ból głowy, okłady na gorączke, ból głowy przy kaszlu, objawy przewiania, dreszcze bez gorączki, domowe sposoby na gorączkę