Czym są probiotyki i prebiotyki?

Czy wiesz, że ciało dorosłego człowieka składa się nie tylko z komórek budujących tkanki, ale również z jednokomórkowych mikroorganizmów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania ustroju gospodarza? W przewodzie pokarmowym znajduje się ok. 1000g bakterii, na skórze – 200g, w płucach – 20g, w pochwie – 20g, w nosie – 10g, w gałkach ocznych – 1g. Bakterie te odgrywają istotną rolę w homeostazie organizmu człowieka.

Przewód pokarmowy noworodka jest jałowy, ale już w kilka godzin po urodzeniu rozpoczyna się proces jego kolonizacji przez drobnoustroje. W pierwszych dniach życia pojawiają się pałeczki Escherichia coli, ziarniaki Enterococcusoraz laseczki beztlenowe Clostridium. Z biegiem czasu flora bakteryjna rozrasta się i różnicuje. Szacuje się, że w jelitach człowieka żyje nawet 10¹⁴komórek drobnoustrojów, od 400 do nawet 500 różnych gatunków bakterii, przy czym u danej osoby dominuje ok. 150-170 gatunków bakterii. Mikroorganizmy zasiedlające ludzki organizm (bakterie, wirusy i eukariota) określa się mianem mikrobiota, natomiast terminem probiotyki określa się żywe drobnoustroje wywierające pozytywny efekt na działanie organizmu.

Zaburzenia w składzie i funkcji drobnoustrojów todysbioza, będąca przyczyną wielu chorób, m.in.: biegunki, zespołu jelita drażliwego, nieswoistych zapaleń jelit, chorób alergicznych, cukrzycy, otyłości itd.

Czym są probiotyki i ich rola w organizmie

Probiotyki to żywe mikroorganizmy wywierające pozytywne skutki zdrowotne. Mogą zasiedlać różne środowiska w ludzkim organizmie, choć najwięcej ich jest w układzie pokarmowym, gdzie korzystnie wpływają na pasaż jelitowy, wchłanianie składników odżywczych i właściwy rozwój mikroflory. Do najpowszechniejszych probiotyków zalicza się bakterie kwasu mlekowego z rodzajów Lactobacillus (np.L. acidophilus, L. casei, L. reuteri, L. rhamnosus) i Bifidobacterium (np.B. animalis), ale także szczepy drożdży (Saccharomyces spp.) oraz niektóre kultury pleśni(Aspergillusspp).

Probiotyki mogą występować naturalnie w sfermentowanych wyrobach mlecznych, kiszonkach czy ciastach na zakwasie. Mogą być dodawane do produktów spożywczych np. do jogurtów lub przyjmowane w postaci wyizolowanej w produktach farmaceutycznych.

Probiotyki wpływają korzystnie na organizm, i min zapewniają ochronę układu pokarmowego przed kolonizacją nieprawidłową florą bakteryjną;

wytwarzanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, co wpływa na pasaż jelitowy;
stabilizacje i normalizację mikrobioty;
przyspieszenie wymiany enterocytów;
stabilizację bariery jelitowej;
metabolizm soli kwasów żółciowych;
aktywność enzymatyczną i neutralizację karcynogenów.

a niektóre szczepy również modulacje odpowiedzi immunologicznej, wytwarzanie substancji bioaktywnych oraz działanie endokrynne i neurogenne.

Drobnoustroje probiotyczne wykorzystywane są zarówno do wspomagania funkcjonowania organizmu, profilaktycznie, jak i w celach leczniczych. Do korzystnych działań probiotyków można zaliczyć:

wspomaganie układu odpornościowego,
zapobieganie infekcjom,
wspomaganie procesów trawienia,
leczenie biegunek,
leczenie stanów zapalnych przewodu pokarmowego,
zwalczanie Helicobacter pylori,
zapobieganie atopowego zapalenia skóry u dzieci,
zapobieganie zapaleniu dziąseł,
zwalczanie bakterii opornych na antybiotyki,
wspomaganie leczenia chorób wątroby,
profilaktyka raka jelita grubego,
obniżanie cholesterolu,
łagodzenie nietolerancji laktozy,
pomoc w walce z nadwagą.

Rola prawidłowej flory bakteryjnej

Fizjologiczne oddziaływanie flory jelitowej obejmuje wiele aspektów zdrowotnych. Przede wszystkim to, o czym już wspominaliśmy, czyli zapobieganie kolonizacji układu pokarmowego przez szkodliwe drobnoustroje oraz wytwarzanie substancji hamujących rozwój patogennych drobnoustrojów.

Probiotyki mają działanie cytoprotekcyjne i pobudzające procesy regeneracji nabłonka jelit; uczestniczą w procesie trawienia pokarmów zawierających laktozę, oligosacharydy i niektóre rodzaje błonnika; wytwarzają witaminy B1, B2, B12 i K; ułatwiają wchłanianie wapnia; stymulują aktywność układu immunologicznego; działają antykancerogennie (hamują procesy gnilne, w których powstają nitrozoaminy); wspomagają obniżanie cholesterolu.

Do dysbakteriozy, czyli zaburzeń w składzie fizjologicznej mikroflory może dojść na skutek radioterapii, zakażeń jelitowych, antybiotykoterapii lub nieprawidłowego odżywiania. Niebezpieczne jest zwłaszcza stosowanie antybiotyków o szerokim spektrum działania, prowadzących do wyniszczenia bakterii tlenowych i beztlenowych, co może doprowadzić do patologicznego rozwoju Clostridium difficile, będących przyczyną rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego. Konsekwencją dysbakteriozy może być też rozwój drobnoustrojów odpornych na działanie antybiotyków oraz grzybicy wywołanej przez grzyby z gatunku Candida. Dlatego niezwykle ważne jest, aby w czasie antybiotykoterapii stosować preparaty zapobiegające zaburzeniom mikroflory bakteryjnej przewodu pokarmowego.

Prebiotyki – dla lepszego działania probiotyków

Samo dostarczenie do organizmu probiotyków to zbyt mało, gdyż należy stworzyć warunki odpowiednie do rozwoju i namnażania się „dobrych” bakterii. To właśnie substancje, jakimi są prebiotyki, wspomagają rozwój mikroflory. Prebiotyki to składniki żywności pobudzające wzrost lub aktywność określonych rodzajów bakterii w okrężnicy, korzystnie wpływających na zdrowie gospodarza. Zaliczamy do nich przede wszystkim :fruktooligosacharydy, laktulozę, oligosacharydy, inulinę, skrobię, celulozę, hemicelulozy oraz pektyny. Są one pożywką dla bakterii probiotycznych, przyspieszają procesy regeneracji nabłonka jelitowego, zwiększają wytwarzanie śluzu, pomagają w utrzymywaniu prawidłowego pH w jelicie, korzystnie oddziałują na metabolizm i zwiększają wchłanianie wapnia, żelaza i magnezu.

Prebiotyki nie są trawione przez endogenne enzymy i w niemal niestrawionej formie docierają do okrężnicy, gdzie ulegają fermentacji. Spożycie substancji o charakterze prebiotyków wpływa na skład flory jelitowej i jej aktywność metaboliczną. Prebiotyki występują naturalnie w wielu produktach pochodzenia roślinnego, największa ilość znajduje się m.in. w czosnku (9-16%), cykorii (13-20%), karczochach (15-20%), szparagach (10-15%), cebuli (2-6%), pszenicy (1-4%) bananach (0,3-0,7%).

Do prebiotyków, które mogą być sztucznie produkowane i dostarczane z suplementami diety, należą: laktuloza, galaktooligosacharydy, fruktooligosacharydy, malotoligosacharydy, cyklodekstryny, laktosacharoza. Na rynku dostępne są preparaty łączone, będące kombinacjami probiotyków i prebiotyków, nazywane są synbiotykami i wykazują efekt synergistyczny.

Najlepsze źródła naturalnych prebiotyków:

Fruktooligisacharydy– cebula, szparagi, pszenica, banany, ziemniaki, miód.
Oligosacharydy – soja i serwatka sojowa.
Inulina– cykoria, cebula, czosnek, pomidory, banany, pszenica.
Skrobia, tzw. skrobia oporna nietrawiona przez człowieka znajduje się we wszystkich produktach bogatych w skrobię, jej niewielka część przechodzi przez przewód pokarmowy w niezmienionej formie.
Celuloza– znajduje się w ścianach komórkowych wszystkich roślin oraz niektórych grzybów. Najlepsze źródła to owoce, warzywa, ziarna zbóż.
Hemicelulozy – są w nasionach i otrębach
Pektyny– znajdują się we wszystkich owocach i warzywach.

W żywności przetworzonej prebiotyki znajdują się w: niskotłuszczowych serkach twarogowych, jogurtach, napojach owocowych, dżemach, pieczywie, niektórych słodyczach, zupach warzywnych. Powszechność występowania prebiotyków w produktach spożywczych sprawia, że przy racjonalnej, zbilansowanej diecie pokrywamy zapotrzebowanie organizmu na te składniki i zazwyczaj nie ma konieczności ich dodatkowej suplementacji.

Probiotyki i prebiotyki zapewniają zdrowie i dobre samopoczucie

Dobroczynny wpływ prawidłowej flory bakteryjnej w układzie pokarmowym na stan całego organizmu jest pewny, choć wciąż trwają badania nad zakresem tego wpływu i możliwością terapeutycznego zastosowania probiotyków. Synbiotyki poprawiają procesy trawienne, zmniejszają stężenie niepożądanych metabolitów, unieczynniają substancje kancerogenne, przeciwdziałają procesom gnilnym w jelitach, zapobiegają biegunkom, wspomagają odporność organizmu , redukują szkodliwą mikroflorę i wspomagają leczenie chorób wątroby.

Nie należy jednak stosować probiotyków w nadmiernej ilości. Te, chociaż ogólnie uważane są za bezpieczne i dobrze tolerowane, to jednak w wyjątkowych sytuacjach może dojść do bakteriemii, zwłaszcza u osób z niedoborami odporności oraz będących w ciężkim stanie klinicznym.

Zachęcamy do stosowania zróżnicowanej i zbilansowanej diety bogatej we wszystkie składniki odżywcze, a także probiotyki i prebiotyki. Racjonalne odżywianie jest podstawą zdrowia i dobrego samopoczucia.

Źródła:

Katarzyna Mojka, Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje, „Probl Hig Epidemiol” 2014, 95(3): 541-549; http://phie.pl/pdf/phe-2014/phe-2014-3-541.pdf
Anna Kędzia, Działanie probiotyków na organizm człowieka. Cz. I. Rola flory fizjologicznej przewodu pokarmowego, Borgis - „Postępy Fitoterapii” 4/2008, s. 247-251, http://www.czytelniamedyczna.pl/2625,dzialanie-probiotykow-na-organizm-czlowieka-cz-i-rola-flory-fizjologicznej-przew.html;
Szajewska H.: Probiotyki – aktualny stan wiedzy i zalecenia dla praktyki klinicznej. „Med. Prakt.”, 2017; 7-8: 19–37, https://www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/168224,probiotyki-aktualny-stan-wiedzy-i-zalecenia-dla-praktyki-klinicznej
Aleksandra Żyłowska, PROBIOTYKI - właściwości lecznicze, rodzaje i źródła, poradniikzdrowie.pl, http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/zasady-zywienia/probiotyki-wlasciwosci-lecznicze-rodzaje-i-zrodla_35887.html
Aleksandra Żyłowska, Prebiotyki - rodzaje, działanie i źródła występowania, poradnikzdrowie.pl, http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/zasady-zywienia/prebiotyki-rodzaje-dzialanie-i-zrodla-wystepowania_43880.html

Zobacz inne powiązane artykuły:

Przewianie szyi, paracetamol czy ibuprofen, zębopochodne zapalenie zatok szczękowych, zatokowy ból głowy, okłady na gorączke, ból głowy przy kaszlu, objawy przewiania, dreszcze bez gorączki, domowe sposoby na gorączkę