Układ odpornościowy to potężny mechanizm, który niczym najbardziej zaawansowana konstrukcja, chroni nas przed chorobami. Często nie zdajemy sobie sprawy, jak wiele narządów, organów i substancji zabiega o to, abyśmy byli zdrowi.
Układ odpornościowy (immunologiczny) to swoisty system bezpieczeństwa dla naszego organizmu. Natura wyposażyła nas w silne bariery ochronne przed chorobami. Jeśli nawet pierwsza zawiedzie, jest jeszcze druga i trzecia. Trzeba jednak pamiętać, że odporność do skutecznej walki o nasze zdrowie potrzebuje nieustannego wzmacniania, dlatego musimy nad nią pracować przez całe życie.
Odporność — co to właściwie jest?
Układ odpornościowy to naturalny mechanizm, którego celem jest obrona przed niekorzystnym działaniem różnych ciał obcych wynikających do organizmu. Chroni nas przed zagrażającymi antygenami. Odpornością określamy zdolność organizmu do przeciwdziałania niekorzystnemu wpływowi patogenów, czyli wirusów, grzybów i bakterii. Nawet gdy infekcje przedostaną się do organizmu, zostaną szybko wyeliminowane za sprawą przeciwciał.
Układ odpornościowy składa się z następujących elementów:
- grasica — jest to gruczoł, który kontroluje rozwój tkanek limfatycznych. Współpracuje z węzłami chłonnymi i śledzioną, które odpowiadają za prawidłowy rozwój układu odpornościowego;
- śledziona — wytwarza immunoglobuliny i eliminuje niektóre bakterie i uszkodzone erytrocyty, białe krwinki i trombocyty;
- węzły chłonne — odpowiadają za walkę z infekcjami. Znajdują się na przebiegu naczyń limfatycznych i działają jak naturalny filtr oczyszczający limfę z toksyn, zarazków, a także komórek nowotworowych.
- migdałki — to istotne struktury górnych dróg oddechowych. W pierwszej kolejności chronią organizm przed mikrobami. Znajdujące się w migdałkach komórki mają zdolność rozpoznawania antygenów i odpowiadają za wytwarzanie przeciwciał niezbędnych do walki z nimi. U dzieci, w pierwszej fazie rozwoju systemu immunologicznego, pomagają układowi odpornościowemu przystosować się do różnych zewnętrznych czynników.
- szpik kostny — jest to tkanka, która produkuje komórki krwi, czyli krwinki czerwone transportujące tlen, krwinki białe zwalczające infekcje, płytki krwi warunkujące prawidłowe krzepnięcie.
Jak działa układ odpornościowy?
Układ odpornościowy nie ma jednego miejsca w naszym ciele, można go porównać do złożonego systemu, odpowiedzialnego za nawigowanie całym organizmem. Dzieje się tak z dwóch powodów: po pierwsze, możliwa jest wówczas błyskawiczna reakcja wobec różnego rodzaju zagrożeń, po drugie, rozrzucone komórki trudniej jest zniszczyć. Narządy produkują różne rodzaje białych ciałek krwi, które spełniają wielorakie funkcje — jedne pożerają chorobotwórcze zarazki, inne je zatruwają, są też i takie, które zupełnie je zabijają, tworząc odpowiednie przeciwciała.
Organizm sam potrafi zadbać o swój układ odpornościowy. Doskonałym przykładem tego jest grasica. W grasicy dojrzewają i różnicują się limfocyty, jednak wraz z wiekiem narząd ten maleje i całkowicie zanika, ale jej funkcje przejmowane są przez szpik kostny i węzły chłonne.
Niestety niektóre reakcje układu odpornościowego nie są całkowicie korzystne dla naszego organizmu. Dzieje się tak w przypadku tzw. schorzeń z autoagresji, np. tocznia. Wówczas system odpornościowy z jakiegoś powodu identyfikuje własne tkanki jako wrogie i stara się je zniszczyć. Innym przykładem takiego działania są powszechnie występujące alergie. Układ immunologiczny uaktywnia wówczas machinę obronną pod wpływem zupełnie neutralnych substancji, takich jak np. pyłki roślin.
Rodzaje odporności
Możemy wyróżnić dwa rodzaje odporności: swoistą i nieswoistą. Współdziałają ze sobą, uzupełniając się, dzięki czemu odpowiadają za sprawne funkcjonowanie systemu naszej odporności.
- Odporność nieswoista jest wrodzona, uwarunkowana genetycznie i stanowi pierwszą barierę przed patogenami. Nie jest zbyt precyzyjna, ponieważ nie ma zdolności rozpoznawania antygenu czy zapamiętywania go. Jest jednak kluczowa dla naszego organizmu ze względu na szybkość reakcji. Jej głównym zadaniem jest niedopuszczenie do przeniknięcia bakterii, wirusów czy innych drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu człowieka. A jeśli nawet się to stanie, odpowiada za natychmiastowe unieszkodliwienie “intruza”. Skuteczność odporności nieswoistej wiąże się z obecnością różnych barier anatomicznych i fizjologicznych, z którymi współpracują bariery biologiczne i chemiczne. Do barier anatomicznych (mechanicznych) zaliczamy skórę, błony śluzowe układu oddechowego i pokarmowego. Bariery fizjologiczne stanowią takie reakcje naszego organizmu jak m.in. biegunka, podwyższona temperatura ciała, odruch wykrztuśny. Barierami chemicznymi są m.in. substancje zapewniający odpowiedni poziom kwaśności w żołądku, białko (lizozym) zawarte w ślinie, łzach i śluzie. Barierę immunologiczną tworzą komórki fagocytarne.
- Odporność swoista jest nabyta i stanowi drugą istotną barierę organizmu przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. W tym przypadku reakcje układu odpornościowego są uzależnione od wcześniejszego kontaktu z danym antygenem i zdolności do zapamiętania go (tzw. pamięć immunologiczna). Przy odporności nabytej konieczna jest poprawna współpraca makrofagów, neutrofili, a przede wszystkim limfocytów T, które dojrzewają w grasicy, oraz limfocytów B, nabierających swojej swoistości w szpiku kostnym i produkujących przeciwciała wiążące antygeny.
Osłabiona odporność
Układ immunologiczny nabiera pełnej sprawności, gdy stajemy się w pełni dorośli, czyli w wieku 18-20 lat. Niestety wraz z wiekiem naturalna odporność maleje, co związane jest m.in. ze zmniejszaniem się, a następnie zanikiem grasicy, w której dojrzewają limfocyty T. Dodatkowo sami osłabiamy swoje mechanizmu odporne poprzez nieodpowiedni styl życia, a przede wszystkim stres, pośpiech, hałas, zmęczenie, przepracowanie, przyjmowanie narkotyków i sterydów, nadużywanie antybiotyków. Niekorzystne działanie wykazują też popularne używki, takie jak alkohol czy papierosy.
System odpornościowy nie słabnie jednak od razu, ale stopniowo i bardzo subtelnie sygnalizuje nam, że pora zadbać o własny organizm. W pierwszej kolejności może wystąpić więc zwiększona podatność na infekcje. Przykładowo, zaczynamy się często przeziębiać i trudno jest nam się uporać nawet z łagodnymi dolegliwościami. Na obniżoną odporność mogą wskazywać również m.in. częste infekcje dróg moczowych, choroby skóry, zaburzenia cykle miesiączkowe u kobiet, zaburzenia snu, dłuższe gojenie się ran, nawracające opryszczki. Co więcej, niektóre zmiany mogą być widoczne nawet w naszym wyglądzie zewnętrznym, ponieważ wraz ze spadkiem odporności skóra staje się szorstka, wysuszona i ziemista, paznokcie są łamliwe, a włosy nadmiernie wypadają. Dodatkowo zwykle pojawiają się zaburzenia koncentracji, osłabienie, złe samopoczucie, zmęczenie.
Zobacz inne powiązane artykuły:
Przewianie szyi, paracetamol czy ibuprofen, zębopochodne zapalenie zatok szczękowych, zatokowy ból głowy, okłady na gorączke, ból głowy przy kaszlu, objawy przewiania, dreszcze bez gorączki, domowe sposoby na gorączkę