Podwyższona temperatura ciała. Jak złagodzić objawy gorączki?

Podwyższona temperatura ciała. Jak złagodzić objawy gorączki?

Gorączka to podwyższona temperatura ciała, która przekracza 38°C. Zwykle wraz z nią obecne są jeszcze inne dolegliwości. Są one związane ze zwiększoną ciepłotą ciała, ale także z przyczyną tego stanu. Zobacz, jakie są objawy gorączki i jak można sobie z nimi poradzić w domowych warunkach.

Ciepłota ciała to średnia temperatura, która jest niezależna od zmian temperatury otoczenia. Jest ona regulowana przez centralny ośrodek termoregulacji, który jest zlokalizowany w mózgu. Wspierają go ośrodki w rdzeniu kręgowym i rdzeniu przedłużonym. Za utrzymanie prawidłowej temperatury ciała odpowiada szereg mechanizmów fizjologicznych, które nie podlegają woli człowieka. Mowa m.in. o wydzielaniu potu, drżeniu mięśni, rozszerzeniu naczyń krwionośnych, procesach utleniania składników pokarmowych [1]. Jest to parametr, który pozwala określić stan zdrowia. Jego podwyższenie informuje o nieprawidłowościach. Konieczne jest znalezienie ich przyczyny i wdrożenie odpowiedniej terapii.

Jaka jest prawidłowa temperatura ciała?

Wciąż można spotkać się z przekonaniem, że prawidłowa temperatura ciała wynosi 36,6°C. Nie jest to jednak prawda. Zgodnie z obecną wiedzą naukową i medyczną wiemy, że parametr ten nigdy nie jest stały i ulega wahaniom pod wpływem różnych czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Aby zachować równowagę, ośrodek termoregulacji podnosi lub obniża temperaturę ciała – w zależności od potrzeb [2].

Warto również zdawać sobie sprawę, że temperatura wewnątrz ciała jest inna niż na zewnątrz. Fakt ten powinien być uwzględniony w normach. Różnice mogą wynosić nawet kilka jednostek, co ma istotne znaczenie przy wykorzystywaniu pomiarów w celu rozpoznania nieprawidłowości [2].

Najczęściej w warunkach domowych temperatura ciała jest mierzona na zewnątrz – pod pachą, w pachwinie lub na skórze czoła. W takich przypadkach prawidłowe wartości to: 36,4–37,0°C. Jednakże warto pamiętać, że niekiedy nawet spadek do 36,0°C nie jest uznawany za nieprawidłowość [3].

Wyższa jest temperatura ciała mierzona w odbycie. Za prawidłowy zakres uznaje się 36,6–37,9 °C. Natomiast pomiar w jamie ustnej może wskazać 35,5–37,5°C. Taki zakres nie świadczy o nieprawidłowościach [2].

Kiedy rozpoznaje się gorączkę?

Gorączka to stan, w którym temperatura ciała jest za wysoka. Rozpoznaje się ją dopiero wtedy, gdy parametr ten przekracza 38°C [4]. Niższe wartości, ale ponad normę, oznaczają stan podgorączkowy [5].

Gorączka pojawia się, gdy dochodzi do zwiększenia powyżej normy temperatury ciała w punkcie nastawczym, który został ustalony przez receptory podwzgórzowe [4]. U osób zdrowych wynosi on 37°C. Tym samym prawidłowe wartości zaczynają być uznawane za nieprawidłowe. Organizm podejmuje więc działania, których celem jest podwyższenie ciepłoty ciała. Odpowiadają za to złożone mechanizmy, w których swój udział mają: układ odpornościowy, układ nerwowy i układ hormonalny.

Warto pamiętać, że wzrost temperatury ciała nie jest chorobą, a jedynie objawem. Mimo to mogą mu – i zwykle tak się dzieje – towarzyszyć inne dolegliwości.

Jakie są rodzaje gorączki?

Gorączkę dzieli się ze względu na to, jaką wartość przyjmuje temperatura ciała. Klasyfikacja przedstawia się następująco [5]:

  • gorączka nieznaczna: 38,0–38,5°C,
  • gorączka umiarkowana: 38,6–39,5°C,
  • gorączka znaczna: 39,6–40,5°C,
  • wysoka gorączka: 40,6–41°C,
  • nadmierna gorączka: wartości przekraczające 41°C.

Warto pamiętać, że bardzo wysoka gorączka jest niebezpieczna dla życia. Już powyżej 41°C pojawiają się nieprawidłowości ze strony układu nerwowego, ponieważ dochodzi do uszkodzenia białek komórek nerwowych [5]. Zwykle wtedy pojawiają się zaburzenia świadomości, a osoba chora może zapaść w śpiączkę, a nawet umrzeć.

Tory gorączki

Należy zdawać sobie sprawę, że gorączka może mieć różny przebieg (tor). Zdarza się, że trwa ciągle, czyli obserwuje się niewielkie wahania temperatury ciała w ciągu doby. Niekiedy różnice są znaczące – np. nieprawidłowości pojawiają się co kilka dni. Natomiast tzw. przelotna gorączka utrzymuje się przez jeden dzień [5].

Jak rozpoznać gorączkę w domowych warunkach?

Rozpoznanie gorączki w domowych warunkach nie jest trudne. Wystarczy zmierzyć temperaturę ciała przy pomocy termometru (cieczowego, elektronicznego, bezdotykowego na podczerwień). Warto wyposażyć w niego domową apteczkę, ponieważ to proste badanie może powiedzieć wiele o stanie zdrowia, a także pozwala kontrolować proces leczenia. Jeżeli ciepłota ciała przekracza 38°C, można rozpoznać gorączkę.

Zasady pomiaru temperatury ciała

Badanie pozwalające rozpoznać gorączkę jest proste, ale dobrze jest wiedzieć, jak mierzyć temperaturę ciała, aby wynik był wiarygodny. Na ciepłotę ciała ma wpływ wiele czynników zewnętrznych, dlatego mogą zdarzyć się pomyłki.

Przede wszystkim trzeba zawsze mierzyć temperaturę tym samym termometrem i w tym samym miejscu. Nie można dokonać pomiaru na czole i skontrolować wynik po pewnym czasie, ale w jamie ustnej. W ten sposób niemożliwe jest uzyskanie rzetelnych informacji ze względu na to, że temperatura jest inna na różnych obszarach ciała [2].

Niektóre aktywności powodują fizjologiczny wzrost temperatury ciała [2]. Dokonanie pomiaru bezpośrednio po nich może spowodować fałszywe rozpoznanie gorączki. Dlatego nie jest wskazane przeprowadzanie badania po wysiłku fizycznym, gorącej kąpieli, w czasie wzburzenia emocjonalnego. Ważne jest, aby podczas pomiaru temperatury ciała zachować spokój i pozostać w spoczynku.

Dlaczego następuje wzrost temperatury ciała?

Przyczyny gorączki mogą być różne. Pojawia się ona, gdy na ośrodek termoregulacji działają pirogeny. Jest to grupa substancji, które powodują przestawienie punktu nastawczego [5]. Zalicza się do nich m.in. endotoksyny bakterii. Należy pamiętać, że pirogeny mogą być również endogenne, a więc pochodzić z wnętrza organizmu. Są to np. interleukiny wydzielane w sytuacji zagrożenia organizmu (np. gdy doszło do urazu lub toczą się w nim procesy nowotworowe) [4].

Za najczęstszą przyczynę gorączki uznaje się choroby zakaźne i zapalne [6]. Wzrost temperatury ciała jest skutkiem infekcji wirusowej, bakteryjnej, grzybiczej lub pasożytniczej. Obserwuje się go m.in. przy przeziębieniu, grypie, zapaleniu zatok, zapaleniu gardła, zapaleniu ucha środkowego, anginie, zapaleniu pęcherza moczowego. Gorączka jest jednym z objawów uogólnionego zakażenia organizmu, czyli SIRS.

Przyczyny gorączki nie zawsze są związane z obecnością drobnoustrojów w organizmie. Z podwyższoną temperaturą ciała mogą przebiegać choroby autoimmunologiczne, choroby nowotworowe, a nawet alergie i ropnie.

Czy gorączka jest potrzebna organizmowi?

Należy zdawać sobie sprawę z tego, że wzrost ciepłoty ciała jest jednym z podstawowych mechanizmów obronnych organizmu. Paradoksalnie – chociaż jedną z przyczyn gorączki jest infekcja, ułatwia ona walkę z patogenami. Okazuje się, że dzięki niej następuje przyspieszenie metabolizmu. Tym samym wzrasta produkcja komórek układu immunologicznego i ich aktywność. Wyższa temperatura ciała utrudnia namnażanie się drobnoustrojów, ponieważ utrudnia im dostęp do substancji odżywczych [6].

Dlatego interwencja medyczna nie zawsze jest konieczna – np. nie podejmuje się jej, gdy zostanie rozpoznany stan podgorączkowy. Należy jednak mieć świadomość, że wysoka gorączka stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia. Dlatego trzeba dążyć do przywrócenia prawidłowej ciepłoty ciała.

Jakie są objawy gorączki?

Objawy gorączki są związane z dążeniami ośrodka termoregulacji do unormowania ciepłoty ciała. Są one skutkiem wdrożenia różnego rodzaju mechanizmów.

U osoby chorej można zaobserwować dreszcze. Pojawiają się one, gdy temperatura ciała zaczyna się podnosić. Są one skutkiem pobudzenia ośrodka termoregulacji. Drżenie mięśni szkieletowych ma na celu uwolnienie ciepła [1]. Jest to sposób na dostosowanie się do nowego punktu nastawczego.

Do objawów towarzyszących gorączce zalicza się również gęsią skórkę. Są to charakterystyczne wybrzuszenia na skórze. Pojawia się, gdy dochodzi do napięcia mięśni przywłosowych. W ten sposób mogą zostać ograniczone straty ciepła [4]. Gęsia skórka miała jednak większe znaczenie w przypadku przodków człowieka, których owłosienie ciała było nieco bardziej bujne.

Gdy zwiększa się temperatura ciała, dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych. Powoduje to zaczerwienienie skóry (tzw. wypieki). Jednak początkowo można zaobserwować bladość skóry, ponieważ następuje skurcz naczyń krwionośnych, czego celem jest zapobieżenie utracie ciepła [4].

Rozszerzenie naczyń krwionośnych powoduje, że pojawia się ból głowy. Dochodzi również do przyspieszenia akcji serca. Gdy zostaną aktywowane mechanizmy mające na celu obniżenie ciepłoty ciała, następuje wzmożone pocenie się [4].

Osoba, która doświadcza gorączki, zwykle jest osłabiona i skarży się na pogorszenie samopoczucia [4]. Może zgłaszać również inne niepokojące objawy, które są związane z przyczyną wzrostu temperatury ciała. Są to m.in.: kaszel, ból gardła, katar, duszność, brak apetytu, ból brzucha, wymioty, pieczenie przy oddawaniu moczu.

Jak złagodzić objawy gorączki?

Do obniżenia temperatury ciała i złagodzenia objawów towarzyszących gorączce służą leki przeciwgorączkowe. Wyróżnia się dwie podstawowe grupy [2]:

  • paracetamol,
  • niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Paracetamol blokuje enzymy cyklooksygenazy COX-3 w układzie nerwowym, czym przyczynia się do zablokowania wydzielania prostaglandyn odpowiadających za stan zapalny (a tym samym wzrost ciepłoty ciała). Natomiast NLPZ hamują enzymy COX-1 i COX-2. Wraz z obniżeniem temperatury ciała, dochodzi do złagodzenia objawów grypy [2].

Jeżeli objawy towarzyszące gorączce wskazują jednoznacznie na infekcję górnych dróg oddechowych, można sięgnąć po preparat złożony, który poza paracetamolem zawiera jeszcze inne substancje wspierające organizm i łagodzące nieprzyjemne dolegliwości (ból gardła, ból głowy, ból mięśni, katar, dreszcze). Jednym z nich jest Febrisan z witaminą C i fenylefryną [7].

Witamina C wspiera odporność organizmu, dzięki czemu lepiej radzi on sobie z infekcją. Substancja ta jest silnym przeciwutleniaczem dzięki czemu chroni komórki przed stresem oksydacyjnym, do którego dochodzi w czasie infekcji [8]. Natomiast fenylefryna zmniejsza obrzęk błony śluzowej nosa, a tym samym udrażnia drogi oddechowe i ułatwia oddychanie [9].

Leki przeciwgorączkowe są dostępne w aptece bez recepty. Przed ich zastosowaniem zawsze trzeba zapoznać się z ulotką dołączoną do opakowania. Należy przestrzegać zasad dotyczących dawkowania – dotyczy to zarówno dorosłych, jak i dzieci. Przekroczenie dawki stwarza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych – natomiast nie poprawia i nie przyspiesza efektów terapeutycznych.

Objawy gorączki – metody naturalne i niefarmakologiczne

Przy obniżaniu temperatury ciała można zastosować również metody naturalne i niefarmakologiczne. Osobie chorej pomóc mogą chłodne okłady stosowane na obszary ciała, przez które przebiegają duże naczynia krwionośne (np. skronie, klatka piersiowa, pachwiny). Można zastosować również kąpiel, jednak należy przy tym zachować ostrożność [2]. Woda powinna mieć tylko 1°C mniej niż temperatura ciała. Oprócz tego ważne jest:

  • nawadnianie osoby chorej (zwłaszcza przy wzmożonej potliwości),
  • zapewnienie osobie chorej komfortu termicznego,
  • zapewnienie osobie chorej warunków do odpoczynku,
  • monitorowanie temperatury ciała.

Wspomóc można się również roślinami, ziołami i innymi naturalnymi preparatami, które mają działanie napotne. Zalicza się do nich: czarny bez [9], kwiat lipy [10], miód [11].

Co robić, gdy objawy gorączki nie ustępują?

Jeżeli objawy gorączki nie ustępują mimo stosowania leków przeciwgorączkowych i innych metod, należy zgłosić się do lekarza. Konieczne jest przeprowadzenie badań, które pozwolą ustalić przyczynę dolegliwości, a tym samym wdrożyć odpowiednią terapię. Nie można zwlekać z konsultacją, ponieważ wzrasta ryzyko rozwinięcia się powikłań, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia.

Kiedy jeszcze trzeba udać się do lekarza?

Do lekarza należy zgłosić się również wtedy, gdy gorączka utrzymuje się przez kilka dni oraz towarzyszą jej objawy wskazujące na toczący się w organizmie proces chorobowy (np. dolegliwości charakterystyczne dla infekcji dróg moczowych lub układu oddechowego). Konieczne jest sprawdzenie, czy nie jest on spowodowany zakażeniem bakteryjnym i nie wymaga podania leków, które są dostępne wyłącznie na receptę.

Konsultacja z lekarzem jest wymagana, jeżeli gorączka pojawia się cyklicznie i nie towarzyszą jej przy tym żadne objawy chorobowe. Taka sytuacja może świadczyć o tym, że w organizmie utrzymuje się przewlekły stan zapalny, którego przyczyną są m.in. procesy autoimmunologiczne lub nowotworowe. Wówczas również konieczne jest rozpoczęcie specjalistycznego leczenia.

Pilnej pomocy medycznej wymaga bardzo wysoka gorączka, która nie reaguje na leczenie oraz znaczne pogorszenie się stanu osoby chorej. Zaburzenia widzenia, zaburzenia świadomości, silny ból głowy, intensywne wymioty, utrata przytomności są wskazaniem do wezwania karetki pogotowia ratunkowego.

Źródła:

  1. L. Borodulin-Nadzieja, Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005, s. 103.
  2. J. R. Avner, Ostra gorączka, Pediatria po Dyplomie, 2009, t. 13 nr 5, s. 35–46.
  3. E.J. Walter i in., The pathophysiological basis and consequences of fever, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4944485/ (dostęp 12.04.2022).
  4. D. Ogoina, Fever, fever patterns and diseases called ‘fever’ – A review, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1876034111000256?via%3Dihub (dostęp 12.04.2022).
  5. S. Maśliński, J. Ryżewski, Patofizjologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2012, s. 283.
  6. A. Blomqvist, D. Engblom, Neural Mechanisms of Inflammation-Induced Fever, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6047205/ (dostęp 12.04.2022).
  7. Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Febrisan, (750 mg + 60 mg + 10 mg)/5 g, proszek musujący https://febrisan.pl/download/Febrisan.pdf (dostęp 12.04.2022).
  8. M. Zielińska-Pisklak, Ł. Szeleszczuk, M. Kuras, Rola witaminy C i cynku we wspomaganiu układu odpornościowego, “Lek w Polsce” 2013, nr 11-12, s. 64-71.
  9. M. Rygalski, E. Zawisza, Postępowanie terapeutyczne w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2015, t. 25, nr 9, s. 16-26.
  10. J. Krajewska, Właściwości lecznicze kwiatostanów lipy, “Lek w Polsce” 2014, t. 24, nr 10, s. 41–45.
  11. M. Bąkowska, K. Janda, Właściwości zdrowotne wybranych miodów, “Pomeranian Journal of Life Sciences” 2018, t. 64, nr 3, s. 147-151.