Ból głowy – jakie są jego przyczyny i sposoby leczenia?

Ból głowy jest jednym z najczęściej występujących objawów. Zgłaszają go osoby w każdym wieku – zarówno dzieci, jak i dorośli oraz seniorzy. Jego przyczyn może być wiele. W leczeniu podejmuje się działania, które mają na celu złagodzić objawy oraz usunąć przyczynę dolegliwości. Zobacz, skąd bierze się ból głowy i co robić, gdy się pojawia.

 

Ból głowy jest subiektywnym i nieprzyjemnym uczuciem, który występuje w obrębie głowy. Może być odczuwalny na zewnątrz lub wewnątrz oraz zlokalizowany w każdym jej fragmencie. Jest to dolegliwość, która jest bardzo rozpowszechniona. Jest też jednym z najczęstszych powodów poszukiwania pomocy medycznej [1]. Warto dodać, że ból głowy istotnie przyczynia się do pogorszenia jakości życia, utrudnia codzienną aktywność oraz powoduje ograniczenia w funkcjonowaniu bio-psycho-społecznym [2]. Wyróżnia się różne rodzaje bólu głowy.

Rodzaje bólu głowy

Ból głowy może mieć różne nasilenie i charakter [3]. Chorzy skarżą się na:

• bolesne uczucie pulsowania,
• tępy ból,
• rozlany ból,
• napadowy ból,
• rozsadzający ból.

 

Dolegliwości mogą występować na całej głowie lub być umiejscowione tylko w jednym miejscu (np. z prawej lub lewej strony, z tyłu głowy, na skroniach). Często są lekkie i szybko ustępują po podjęciu działań leczniczych. Zdarzają się też bardzo silne bóle głowy, które znacznie pogarszają samopoczucie i uniemożliwiają podejmowanie jakichkolwiek działań [3]. Niekiedy dolegliwości trwają kilka dni [4].

 

Wyróżnia się [5]:

• pierwotne bóle głowy,
• wtórne bóle głowy.

 

Pierwsze z nich nie mają związku z żadnymi chorobami [3]. Natomiast wtórny ból głowy jest objawem schorzeń i procesów patologicznych, które aktualnie toczą się w organizmie [5].

 

Najczęstsze pierwotne bóle głowy to [5]:

• migrena,
• napięciowe bóle głowy,
• klasterowe bóle głowy.

 

Migrena to pulsujący ból głowy, który zwykle występuje tylko po jednej stronie. Może trwać nawet przez 72 godziny. Niekiedy zwiastuje go tzw. aura, czyli objawy zwiastujące jej wystąpienie (są to m.in. zaburzenia widzenia, mroczki, mrowienie lub drętwienie, a także niedowłady kończyn i problemy z mówieniem) [4]. Napięciowy ból głowy jest najczęściej zlokalizowany na skroniach i ma charakter pulsujący. Nasila się w czasie wykonywania ruchów głową. Zwykle trwa kilkadziesiąt minut, ale zdarza się, że ustępuje dopiero po kilku dniach [3]. Natomiast klasterowy ból głowy jest bardzo silny i ma charakter napadowy. Jest to jednostronny ból, który promieniuje do oczodołu i policzka, a często też ucha [6].

Jakie objawy mogą towarzyszyć bólom głowy?

Ból głowy może przebiegać wraz z innymi objawami. One również mogą mieć różne nasilenie. To, jakie symptomy są obecne zależy od tego, jakie są przyczyny bólu głowy. Niekiedy dodatkowe objawy pozwalają ustalić prawidłową diagnozę.

 

Ból głowy może występować wraz z:

• ogólnym pogorszeniem samopoczucia [7],
• bólem zatok lub ucha [8],
• katarem i zatkanym nosem [7],
• bólem gardła [7],
• kaszlem lub chrypką [7],
• gorączką i dreszczami [7],
• brakiem apetytu [7],
• światłowstrętem (nadwrażliwość na światło) [4],
• nadwrażliwością na dźwięki [4],
• nudnościami i wymiotami [4],
• łzawieniem z oczu [6],
• obrzękiem twarzy [6],
• niedowłady i porażenia kończyn [9],
• utrata przytomności [9],
• zawroty głowy [9].

 

Zdarza się także, że ból głowy przebiega bez żadnych innych objawów.

Ból głowy – przyczyny

Przyczyny bólu głowy mogą być różne. Wśród nich wymienić można:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych [10],
• nagły wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
• niedostateczna podaż wody,
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie zatok przynosowych [8],
• przemęczenie oczu,
• choroby nowotworowe (np. guzy mózgu) [10],
• choroby oczu (np. jaskra) [10],
• urazy czaszki i mózgu [5],
• powikłania po nakłuciu lędźwiowym [5],
• zespół stawu skroniowo-żuchwowego,
• udar mózgu [9].

 

Ból głowy to jeden z objawów grypy [8] i przeziębienia [11]. Pojawia się niemal zawsze, gdy organizm zostaje zainfekowany przez wirusy. Występuje z różnym nasileniem i zwykle towarzyszą mu inne symptomy, charakterystyczne dla danej dolegliwości. Ból głowy przy przeziębieniu czy grypie to zupełnie inny rodzaj bólu niż np. migrena. Co istotne, o ile w przypadku grypy pojawia się niemal zawsze i jest bardzo intensywny, o tyle podczas przeziębienia może być stosunkowo delikatny i ustępuje wraz z innymi objawami [11]. Ból głowy obserwuje się także przy infekcjach bakteryjnych (np. anginie paciorkowcowej).

 

Ból głowy spowodowany infekcją występuje w każdym wieku. Najczęściej pojawia się w miesiącach jesienno-zimowych, ponieważ wówczas obserwuje się wzmożone zachorowania na grypę i przeziębienie [7]. Warto jednak pamiętać, że zakażenie wirusami może zdarzyć się przez cały rok. Szczególnie narażone są osoby, które przebywają w dużych skupiskach.

Ból głowy podczas grypy

Ból głowy podczas grypy występuje wraz z innymi charakterystycznymi symptomami, takimi jak [7]:

• gorączka,
• wyczerpanie,
• ból mięśni i stawów,
• suchy i uciążliwy kaszel,
• dreszcze,
• brak apetytu.

 

Najczęściej jest bardzo silny, pojawia się nagle i obejmuje całą głowę. Może towarzyszyć mu ból gałek ocznych i tzw. światłowstręt. Niekiedy prowadzi do znacznego obniżenia sprawności psychoruchowej, nadmiernej senności oraz ogólnego wyczerpania organizmu.

 

Za ból głowy w czasie grypy odpowiadają procesy patologiczne wywołane obecnością i namnażaniem się wirusa grypy. Do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą, drogą kropelkową lub przez zakażony przedmiot. Objawy pojawiają się nagle i są bardzo nasilone. Utrzymują się przez około 7 dni, ale zdarza się, że są obecne dłużej [7].

Ból głowy podczas przeziębienia

Przy przeziębieniu ból głowy jest zwykle mniej intensywny niż podczas grypy, chociaż w tym przypadku bardzo wiele zależy od indywidualnych skłonności pacjenta oraz przebiegu samej choroby. Zwykle towarzyszą mu [11]:

• podwyższona temperatura ciała,
• kichanie,
• zmęczenie i osłabienie,
• ogólne złe samopoczucie i uczucie rozbicia,
• ból głowy,
• ból gardła,
• upośledzenie węchu i smaku,
• zatkany nos,
• katar,
• chrypka,
•  

 

Dla przeziębienia typowy jest nieco słabszy ból głowy, najczęściej zlokalizowany w jednym miejscu. Nie musi pojawiać się od razu, niekiedy głowa zaczyna boleć dopiero w kolejnych dniach trwania choroby. Ból powinien ustąpić po zastosowaniu odpowiednich środków zaradczych, mających na celu złagodzenie i wyeliminowanie przeziębienia.

 

Przeziębienie ma mniejsze nasilenie od grypy. Infekcja trwa około 7–10 dni, ale objawy są najbardziej dokuczliwe przez 3 pierwsze doby. Przeziębienie jest spowodowane przez inne wirusy niż grypa (są to głównie rhinowirusy), ale do zakażenia dochodzi w podobny sposób [11].

Jak radzić sobie z bólem głowy podczas przeziębienia lub grypy?

Ponieważ ból głowy pojawia się w wyniku choroby — grypy lub przeziębienia — konieczne jest przede wszystkim zwalczanie konkretnej choroby. Bardzo ważne jest prawidłowe rozpoznanie, czy organizm został zainfekowany przez wirus grypy, czy też inne wirusy (np. rinowirusy), charakterystyczne dla przeziębienia. Warto zadziałać też na objawy – tutaj pomocne są środki farmakologiczne dostępne bez recepty. Można także sięgnąć po naturalne i domowe sposoby, które są skuteczne w przy bólu głowy [12].

Leczenie farmakologiczne bólu głowy

Jeżeli przyczyną bólu głowy jest przeziębienie lub grypa, można sięgnąć po leki przeciwbólowe dostępne bez recepty. Do wyboru są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) lub paracetamol. Należy je dawkować zgodnie z zaleceniami producenta lub lekarza [12].

 

Na przeziębienie i grypę mogą sprawdzić się preparaty złożone, np. Febrisan. Jest to połączenie paracetamolu z witaminą C i fenylefryną. Dzięki temu łagodzi on nie tylko ból głowy, ale także inne objawy (gorączkę, ból gardła, katar) [13].

 

Nie ma leku na przeziębienie. Istnieją jednak preparaty, które lekarz może przepisać w celu zwalczenia wirusa grypy. Są to inhibitory neuraminidazy, które blokują namnażanie się patogenu w organizmie człowieka. Zaleca się je szczególnie w przypadku osób starszych, przewlekle chorych i małych dzieci [14].

Naturalne i domowe sposoby na ból głowy

W leczeniu bólów głowy duże znaczenie mają domowe i naturalne sposoby. Nie usuwają one przyczyny dolegliwości, ale przyczyniają się do ich złagodzenia. Są one uznawane za bezpieczne i dobrze tolerowane przez organizm. Jednak ich skuteczność może być różna w przypadku każdej osoby.

 

Przy bólu głowy można próbować nieco go uśmierzyć poprzez wykonywanie letnich okładów na czoło i szyję. W tym celu należy zmoczyć mały ręcznik lub gazę wodą i przyłożyć go do skroni. Taka terapia powinna trwać około 10–15 minut. Można powtarzać ją kilka razy dziennie.

 

Na bóle głowy pomocny może być również delikatny masaż skroni. Należy przyłożyć do skóry palec środkowy i wskazujący, a następnie wykonywać okrężne ruchy (zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Można przesuwać palce od skroni do środka czoła. Masaż głowy również można wykonywać kilka razy dziennie.

 

Bardzo ważny dla przebiegu całej choroby jest również odpoczynek, a także prawidłowe nawadnianie organizmu. Warto zadbać o to, aby osoba, która doświadcza bólu głowy przebywała w przewietrzonym pomieszczeniu, w którym nie ma zbędnych źródeł światła i hałasu. Choremu należy podawać często wodę, ale w małych ilościach. Pacjent powinien też regularnie oczyszczać drogi oddechowe z zalegającej w nich wydzieliny [15].

 

Przy bólu głowy dobrze sprawdzają się preparaty roślinne. Szczególnie dobrze działa kora wierzby i czarny bez. W sklepach zielarskich można kupić susz do przyrządzenia naparów [12].

Bóle głowy – kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Jeśli ból głowy nie ustępuje pomimo złagodzenia innych symptomów, należy udać się po poradę do specjalisty. Utrzymująca się przez dłuższy czas dolegliwość może być sygnałem, że choroba nie została do końca wyleczona, lub też doszło do powikłań, np. zapalenia zatok lub zajęcia układu nerwowego. Jeżeli lekarz pozna przyczynę bólu, może wdrożyć skuteczną terapię.

 

Po pomoc medyczną należy udać się niezwłocznie, gdy ból głowy nasila się, znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie lub towarzyszą mu: utrata świadomości, niedowłady, zaburzenia widzenia [9].

Jak wygląda diagnostyka bólów głowy?

Podstawowym narzędziem diagnostycznym przy bólach głowy jest wywiad lekarski. Lekarz pyta o:

• czas trwania objawów,
• stopień nasilenia objawów,
• objawy towarzyszące.

 

Wykonuje także podstawowe badanie przedmiotowe (osłuchiwanie klatki piersiowej, ocena stanu błony śluzowej gardła, pomiar ciśnienia tętniczego krwi), które pozwala potwierdzić lub wykluczyć infekcyjne podłoże bólu głowy. Jeżeli to konieczne, wydaje skierowanie na badania laboratoryjne krwi, badania obrazowe (np. tomografię komputerową), badanie neurologiczne lub laryngologiczne. Po ustaleniu przyczyny wydaje zalecenia dotyczące terapii. Chociaż często ból głowy pojawia się samoistnie i nie ma uchwytnej przyczyny lub jest jednym z objawów przeziębienia lub grypy – nigdy nie można go ignorować.

 

Źródła:

1. A. Prusiński, Niektóre nowe aspekty kliniczne bólów głowy, “Polski Przegląd Neurologiczny” 2006, t. 2, nr 2, s. 73-77.
2. M. Zgorzalewicz, Patomechanizm migrenowych bólów głowy, “Neurologia Dziecięca” 2005, nr 28, s. 7-14.
3. M. Chochowska i in., Napięciowe bóle głowy a zespół bólu mięśniowo-powięziowego. Część I. Klasyfikacja, etiopatogeneza, kryteria diagnostyczne, “Hygeia Public Health” 2015, nr 50, s. 283-287.
4. Samoistne bóle głowy, “Neurologia Praktyczna” https://neurologia-praktyczna.pl/a2654/Samoistne-bole-glowy.html (dostęp 09.08.2021).
5. A. Prusiński, Bóle głowy - wybrane problemy, “Polski Przegląd Neurologiczny” 2008, t. 4, nr 1, s. 9-14.
6. Klasterowy ból głowy: zaniedbywany problem w codziennej praktyce. Nowe dane i poglądy, “Neurologia Praktyczna” https://neurologia-praktyczna.pl/a2417/Klasterowy-bol-glowy--zaniedbywany-problem-w-codziennej-praktyce--Nowe-dane-i-poglady.html (dostęp 09.08.2021).
7. M. Makowiec-Dyrda, T. Tomasik, A. Windak i in., Zapobieganie, rozpoznawanie i leczenie grypy. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce 2019, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019.
8. P. Wardas, J. Markowski, A. Piotrowska-Seweryn, Przegląd aktualnych wytycznych w zakresie diagnostyki i leczenia zapaleń zatok przynosowych z praktycznym komentarzem, “Forum Medycyny Rodzinnej” 2014, t. 8, nr 4, s. 159–168.
9. R. Mazur, M. Świerkowska-Miastkowska, Udar mózgu - pierwsze objawy, “Choroby Serca i Naczyń” 2005, t. 2, nr 2, s. 84–87.
10. A. Fauci i in., Interna Harrisona. Tom 1, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2002.
11. R. Eccles, Understanding the symptoms of the common cold and influenza, The Lancet Infectious Diseases, 2005 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7185637/ (dostęp: 09.08.2021).
12. M. Mańka, Substancje lecznicze stosowane w przeziębieniu, “Lek w Polsce” 2014, nr 7-8, s. 21-34.
13. https://febrisan.pl/ (dostęp 09.08.2021).
14. B. Stanisz, Terapia grypy, Farmacja Polska, 2009, t. 65, nr 1, s. 9–14.
15. M. Rygalski, E. Zawisza, Postępowanie terapeutyczne w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2015, t. 25, nr 9, s. 16-26.