Gorączka to podwyższona temperatura ciała, która przekracza 38°C. Zwykle wraz z nią obecne są jeszcze inne dolegliwości. Są one związane ze zwiększoną ciepłotą ciała, ale także z przyczyną tego stanu. Zobacz, jakie są objawy gorączki i jak można sobie z nimi poradzić w domowych warunkach.

Ciepłota ciała to średnia temperatura, która jest niezależna od zmian temperatury otoczenia. Jest ona regulowana przez centralny ośrodek termoregulacji, który jest zlokalizowany w mózgu. Wspierają go ośrodki w rdzeniu kręgowym i rdzeniu przedłużonym. Za utrzymanie prawidłowej temperatury ciała odpowiada szereg mechanizmów fizjologicznych, które nie podlegają woli człowieka. Mowa m.in. o wydzielaniu potu, drżeniu mięśni, rozszerzeniu naczyń krwionośnych, procesach utleniania składników pokarmowych [1]. Jest to parametr, który pozwala określić stan zdrowia. Jego podwyższenie informuje o nieprawidłowościach. Konieczne jest znalezienie ich przyczyny i wdrożenie odpowiedniej terapii.

Jaka jest prawidłowa temperatura ciała?

Wciąż można spotkać się z przekonaniem, że prawidłowa temperatura ciała wynosi 36,6°C. Nie jest to jednak prawda. Zgodnie z obecną wiedzą naukową i medyczną wiemy, że parametr ten nigdy nie jest stały i ulega wahaniom pod wpływem różnych czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Aby zachować równowagę, ośrodek termoregulacji podnosi lub obniża temperaturę ciała – w zależności od potrzeb [2].

Warto również zdawać sobie sprawę, że temperatura wewnątrz ciała jest inna niż na zewnątrz. Fakt ten powinien być uwzględniony w normach. Różnice mogą wynosić nawet kilka jednostek, co ma istotne znaczenie przy wykorzystywaniu pomiarów w celu rozpoznania nieprawidłowości [2].

Najczęściej w warunkach domowych temperatura ciała jest mierzona na zewnątrz – pod pachą, w pachwinie lub na skórze czoła. W takich przypadkach prawidłowe wartości to: 36,4–37,0°C. Jednakże warto pamiętać, że niekiedy nawet spadek do 36,0°C nie jest uznawany za nieprawidłowość [3].

Wyższa jest temperatura ciała mierzona w odbycie. Za prawidłowy zakres uznaje się 36,6–37,9 °C. Natomiast pomiar w jamie ustnej może wskazać 35,5–37,5°C. Taki zakres nie świadczy o nieprawidłowościach [2].

Kiedy rozpoznaje się gorączkę?

Gorączka to stan, w którym temperatura ciała jest za wysoka. Rozpoznaje się ją dopiero wtedy, gdy parametr ten przekracza 38°C [4]. Niższe wartości, ale ponad normę, oznaczają stan podgorączkowy [5].

Gorączka pojawia się, gdy dochodzi do zwiększenia powyżej normy temperatury ciała w punkcie nastawczym, który został ustalony przez receptory podwzgórzowe [4]. U osób zdrowych wynosi on 37°C. Tym samym prawidłowe wartości zaczynają być uznawane za nieprawidłowe. Organizm podejmuje więc działania, których celem jest podwyższenie ciepłoty ciała. Odpowiadają za to złożone mechanizmy, w których swój udział mają: układ odpornościowy, układ nerwowy i układ hormonalny.

Warto pamiętać, że wzrost temperatury ciała nie jest chorobą, a jedynie objawem. Mimo to mogą mu – i zwykle tak się dzieje – towarzyszyć inne dolegliwości.

Jakie są rodzaje gorączki?

Gorączkę dzieli się ze względu na to, jaką wartość przyjmuje temperatura ciała. Klasyfikacja przedstawia się następująco [5]:

• gorączka nieznaczna: 38,0–38,5°C,
• gorączka umiarkowana: 38,6–39,5°C,
• gorączka znaczna: 39,6–40,5°C,
• wysoka gorączka: 40,6–41°C,
• nadmierna gorączka: wartości przekraczające 41°C.

Warto pamiętać, że bardzo wysoka gorączka jest niebezpieczna dla życia. Już powyżej 41°C pojawiają się nieprawidłowości ze strony układu nerwowego, ponieważ dochodzi do uszkodzenia białek komórek nerwowych [5]. Zwykle wtedy pojawiają się zaburzenia świadomości, a osoba chora może zapaść w śpiączkę, a nawet umrzeć.

Tory gorączki

Należy zdawać sobie sprawę, że gorączka może mieć różny przebieg (tor). Zdarza się, że trwa ciągle, czyli obserwuje się niewielkie wahania temperatury ciała w ciągu doby. Niekiedy różnice są znaczące – np. nieprawidłowości pojawiają się co kilka dni. Natomiast tzw. przelotna gorączka utrzymuje się przez jeden dzień [5].

Jak rozpoznać gorączkę w domowych warunkach?

Rozpoznanie gorączki w domowych warunkach nie jest trudne. Wystarczy zmierzyć temperaturę ciała przy pomocy termometru (cieczowego, elektronicznego, bezdotykowego na podczerwień). Warto wyposażyć w niego domową apteczkę, ponieważ to proste badanie może powiedzieć wiele o stanie zdrowia, a także pozwala kontrolować proces leczenia. Jeżeli ciepłota ciała przekracza 38°C, można rozpoznać gorączkę.

Zasady pomiaru temperatury ciała

Badanie pozwalające rozpoznać gorączkę jest proste, ale dobrze jest wiedzieć, jak mierzyć temperaturę ciała, aby wynik był wiarygodny. Na ciepłotę ciała ma wpływ wiele czynników zewnętrznych, dlatego mogą zdarzyć się pomyłki.

Przede wszystkim trzeba zawsze mierzyć temperaturę tym samym termometrem i w tym samym miejscu. Nie można dokonać pomiaru na czole i skontrolować wynik po pewnym czasie, ale w jamie ustnej. W ten sposób niemożliwe jest uzyskanie rzetelnych informacji ze względu na to, że temperatura jest inna na różnych obszarach ciała [2].

Niektóre aktywności powodują fizjologiczny wzrost temperatury ciała [2]. Dokonanie pomiaru bezpośrednio po nich może spowodować fałszywe rozpoznanie gorączki. Dlatego nie jest wskazane przeprowadzanie badania po wysiłku fizycznym, gorącej kąpieli, w czasie wzburzenia emocjonalnego. Ważne jest, aby podczas pomiaru temperatury ciała zachować spokój i pozostać w spoczynku.

Dlaczego następuje wzrost temperatury ciała?

Przyczyny gorączki mogą być różne. Pojawia się ona, gdy na ośrodek termoregulacji działają pirogeny. Jest to grupa substancji, które powodują przestawienie punktu nastawczego [5]. Zalicza się do nich m.in. endotoksyny bakterii. Należy pamiętać, że pirogeny mogą być również endogenne, a więc pochodzić z wnętrza organizmu. Są to np. interleukiny wydzielane w sytuacji zagrożenia organizmu (np. gdy doszło do urazu lub toczą się w nim procesy nowotworowe) [4].

Za najczęstszą przyczynę gorączki uznaje się choroby zakaźne i zapalne [6]. Wzrost temperatury ciała jest skutkiem infekcji wirusowej, bakteryjnej, grzybiczej lub pasożytniczej. Obserwuje się go m.in. przy przeziębieniu, grypie, zapaleniu zatok, zapaleniu gardła, zapaleniu ucha środkowego, anginie, zapaleniu pęcherza moczowego. Gorączka jest jednym z objawów uogólnionego zakażenia organizmu, czyli SIRS.

Przyczyny gorączki nie zawsze są związane z obecnością drobnoustrojów w organizmie. Z podwyższoną temperaturą ciała mogą przebiegać choroby autoimmunologiczne, choroby nowotworowe, a nawet alergie i ropnie.

Czy gorączka jest potrzebna organizmowi?

Należy zdawać sobie sprawę z tego, że wzrost ciepłoty ciała jest jednym z podstawowych mechanizmów obronnych organizmu. Paradoksalnie – chociaż jedną z przyczyn gorączki jest infekcja, ułatwia ona walkę z patogenami. Okazuje się, że dzięki niej następuje przyspieszenie metabolizmu. Tym samym wzrasta produkcja komórek układu immunologicznego i ich aktywność. Wyższa temperatura ciała utrudnia namnażanie się drobnoustrojów, ponieważ utrudnia im dostęp do substancji odżywczych [6].

Dlatego interwencja medyczna nie zawsze jest konieczna – np. nie podejmuje się jej, gdy zostanie rozpoznany stan podgorączkowy. Należy jednak mieć świadomość, że wysoka gorączka stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia. Dlatego trzeba dążyć do przywrócenia prawidłowej ciepłoty ciała.

Jakie są objawy gorączki?

Objawy gorączki są związane z dążeniami ośrodka termoregulacji do unormowania ciepłoty ciała. Są one skutkiem wdrożenia różnego rodzaju mechanizmów.

U osoby chorej można zaobserwować dreszcze. Pojawiają się one, gdy temperatura ciała zaczyna się podnosić. Są one skutkiem pobudzenia ośrodka termoregulacji. Drżenie mięśni szkieletowych ma na celu uwolnienie ciepła [1]. Jest to sposób na dostosowanie się do nowego punktu nastawczego.

Do objawów towarzyszących gorączce zalicza się również gęsią skórkę. Są to charakterystyczne wybrzuszenia na skórze. Pojawia się, gdy dochodzi do napięcia mięśni przywłosowych. W ten sposób mogą zostać ograniczone straty ciepła [4]. Gęsia skórka miała jednak większe znaczenie w przypadku przodków człowieka, których owłosienie ciała było nieco bardziej bujne.

Gdy zwiększa się temperatura ciała, dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych. Powoduje to zaczerwienienie skóry (tzw. wypieki). Jednak początkowo można zaobserwować bladość skóry, ponieważ następuje skurcz naczyń krwionośnych, czego celem jest zapobieżenie utracie ciepła [4].

Rozszerzenie naczyń krwionośnych powoduje, że pojawia się ból głowy. Dochodzi również do przyspieszenia akcji serca. Gdy zostaną aktywowane mechanizmy mające na celu obniżenie ciepłoty ciała, następuje wzmożone pocenie się [4].

Osoba, która doświadcza gorączki, zwykle jest osłabiona i skarży się na pogorszenie samopoczucia [4]. Może zgłaszać również inne niepokojące objawy, które są związane z przyczyną wzrostu temperatury ciała. Są to m.in.: kaszel, ból gardła, katar, duszność, brak apetytu, ból brzucha, wymioty, pieczenie przy oddawaniu moczu.

Jak złagodzić objawy gorączki?

Do obniżenia temperatury ciała i złagodzenia objawów towarzyszących gorączce służą leki przeciwgorączkowe. Wyróżnia się dwie podstawowe grupy [2]:

• paracetamol,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Paracetamol blokuje enzymy cyklooksygenazy COX-3 w układzie nerwowym, czym przyczynia się do zablokowania wydzielania prostaglandyn odpowiadających za stan zapalny (a tym samym wzrost ciepłoty ciała). Natomiast NLPZ hamują enzymy COX-1 i COX-2. Wraz z obniżeniem temperatury ciała, dochodzi do złagodzenia objawów grypy [2].

Jeżeli objawy towarzyszące gorączce wskazują jednoznacznie na infekcję górnych dróg oddechowych, można sięgnąć po preparat złożony, który poza paracetamolem zawiera jeszcze inne substancje wspierające organizm i łagodzące nieprzyjemne dolegliwości (ból gardła, ból głowy, ból mięśni, katar, dreszcze). Jednym z nich jest Febrisan z witaminą C i fenylefryną [7].

Witamina C wspiera odporność organizmu, dzięki czemu lepiej radzi on sobie z infekcją. Substancja ta jest silnym przeciwutleniaczem dzięki czemu chroni komórki przed stresem oksydacyjnym, do którego dochodzi w czasie infekcji [8]. Natomiast fenylefryna zmniejsza obrzęk błony śluzowej nosa, a tym samym udrażnia drogi oddechowe i ułatwia oddychanie [9].

Leki przeciwgorączkowe są dostępne w aptece bez recepty. Przed ich zastosowaniem zawsze trzeba zapoznać się z ulotką dołączoną do opakowania. Należy przestrzegać zasad dotyczących dawkowania – dotyczy to zarówno dorosłych, jak i dzieci. Przekroczenie dawki stwarza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych – natomiast nie poprawia i nie przyspiesza efektów terapeutycznych.

Objawy gorączki – metody naturalne i niefarmakologiczne

Przy obniżaniu temperatury ciała można zastosować również metody naturalne i niefarmakologiczne. Osobie chorej pomóc mogą chłodne okłady stosowane na obszary ciała, przez które przebiegają duże naczynia krwionośne (np. skronie, klatka piersiowa, pachwiny). Można zastosować również kąpiel, jednak należy przy tym zachować ostrożność [2]. Woda powinna mieć tylko 1°C mniej niż temperatura ciała. Oprócz tego ważne jest:

• nawadnianie osoby chorej (zwłaszcza przy wzmożonej potliwości),
• zapewnienie osobie chorej komfortu termicznego,
• zapewnienie osobie chorej warunków do odpoczynku,
• monitorowanie temperatury ciała.

Wspomóc można się również roślinami, ziołami i innymi naturalnymi preparatami, które mają działanie napotne. Zalicza się do nich: czarny bez [9], kwiat lipy [10], miód [11].

Co robić, gdy objawy gorączki nie ustępują?

Jeżeli objawy gorączki nie ustępują mimo stosowania leków przeciwgorączkowych i innych metod, należy zgłosić się do lekarza. Konieczne jest przeprowadzenie badań, które pozwolą ustalić przyczynę dolegliwości, a tym samym wdrożyć odpowiednią terapię. Nie można zwlekać z konsultacją, ponieważ wzrasta ryzyko rozwinięcia się powikłań, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia.

Kiedy jeszcze trzeba udać się do lekarza?

Do lekarza należy zgłosić się również wtedy, gdy gorączka utrzymuje się przez kilka dni oraz towarzyszą jej objawy wskazujące na toczący się w organizmie proces chorobowy (np. dolegliwości charakterystyczne dla infekcji dróg moczowych lub układu oddechowego). Konieczne jest sprawdzenie, czy nie jest on spowodowany zakażeniem bakteryjnym i nie wymaga podania leków, które są dostępne wyłącznie na receptę.

Konsultacja z lekarzem jest wymagana, jeżeli gorączka pojawia się cyklicznie i nie towarzyszą jej przy tym żadne objawy chorobowe. Taka sytuacja może świadczyć o tym, że w organizmie utrzymuje się przewlekły stan zapalny, którego przyczyną są m.in. procesy autoimmunologiczne lub nowotworowe. Wówczas również konieczne jest rozpoczęcie specjalistycznego leczenia.

Pilnej pomocy medycznej wymaga bardzo wysoka gorączka, która nie reaguje na leczenie oraz znaczne pogorszenie się stanu osoby chorej. Zaburzenia widzenia, zaburzenia świadomości, silny ból głowy, intensywne wymioty, utrata przytomności są wskazaniem do wezwania karetki pogotowia ratunkowego.

Źródła:

1. L. Borodulin-Nadzieja, Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005, s. 103.
2. J. R. Avner, Ostra gorączka, Pediatria po Dyplomie, 2009, t. 13 nr 5, s. 35–46.
3. E.J. Walter i in., The pathophysiological basis and consequences of fever, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4944485/ (dostęp 12.04.2022).
4. D. Ogoina, Fever, fever patterns and diseases called ‘fever’ – A review, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1876034111000256?via%3Dihub (dostęp 12.04.2022).
5. S. Maśliński, J. Ryżewski, Patofizjologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2012, s. 283.
6. A. Blomqvist, D. Engblom, Neural Mechanisms of Inflammation-Induced Fever, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6047205/ (dostęp 12.04.2022).
7. Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Febrisan, (750 mg + 60 mg + 10 mg)/5 g, proszek musujący https://febrisan.pl/download/Febrisan.pdf (dostęp 12.04.2022).
8. M. Zielińska-Pisklak, Ł. Szeleszczuk, M. Kuras, Rola witaminy C i cynku we wspomaganiu układu odpornościowego, “Lek w Polsce” 2013, nr 11-12, s. 64-71.
9. M. Rygalski, E. Zawisza, Postępowanie terapeutyczne w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2015, t. 25, nr 9, s. 16-26.
10. J. Krajewska, Właściwości lecznicze kwiatostanów lipy, “Lek w Polsce” 2014, t. 24, nr 10, s. 41–45.
11. M. Bąkowska, K. Janda, Właściwości zdrowotne wybranych miodów, “Pomeranian Journal of Life Sciences” 2018, t. 64, nr 3, s. 147-151.

Katar to częsta dolegliwość, z którą pacjenci zgłaszają się do lekarza pierwszego kontaktu. Może mieć on różne przyczyny – infekcyjne, alergiczne i niealergiczne. Często towarzyszą mu także inne objawy. Leczenie kataru zależy od tego, co go spowodowało. W terapii stosuje się metody farmakologiczne i niefarmakologiczne. Sprawdź, jak długo trwa katar i jak sobie z nim poradzić.

Nos człowieka pełni wiele funkcji. Jego głównym zadaniem jest przewodzenie powietrza do dalszych dróg oddechowych. Zanim jednak tak się stanie, zostaje ono nawilżone, ogrzane i oczyszczone. Dlatego błona śluzowa jamy nosowej jest nieustannie narażona na kontakt z różnymi czynnikami zewnętrznymi – zanieczyszczeniami powietrza, związkami lotnymi, patogenami. Z tego powodu w jej obrębie może rozwinąć się stan zapalny, czyli nieżyt nosa [1].

Katar, czyli nieżyt nosa

Katar jest potocznym określeniem na zapalenie błony śluzowej nosa, a niekiedy też zatok przynosowych. W efekcie dochodzi do wzmożonej produkcji wydzieliny. Zaczyna ona spływać po tylnej ścianie gardła lub wypływać na zewnątrz, z czym wiąże się szereg dodatkowych dolegliwości. Dodatkowo pojawia się obrzęk, który powoduje uczucie zatkania nosa i problemy z oddychaniem [2].

Nieżyt nosa to jedna z najczęściej występujących dolegliwości – zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym [2]. Jest to dość powszechna dolegliwość, z którą stykają się lekarze pierwszego kontaktu [1]. Katar może wystąpić u osób w każdym wieku. Każdy przynajmniej raz w życiu doświadczy tego nieprzyjemnego objawu – niektórzy nawet kilkanaście razy.

Nieżyt nosa zwykle nie jest traktowany, jako poważne zagrożenie dla zdrowia. Jest to jednak objaw, który potrafi skutecznie utrudnić codzienne funkcjonowanie. Katar przyczynia się też do obniżenia jakości życia [1] – zwłaszcza gdy trwa długo, a podejmowanie działania terapeutycznie nie przynoszą oczekiwanych skutków.

Jakie mogą być przyczyny kataru?

Katar zawsze informuje nas, że coś dzieje się w błonie śluzowej nosa. Przyczyny rozwinięcia się stanu zapalnego w jej obrębie mogą być różne. Wbrew powszechnej opinii, nie zawsze są one związane z działaniem drobnoustrojów – chociaż jest to jeden z najczęstszych powodów.

Warto również wspomnieć, że katar nie zawsze jest związany z czynnikami zapalnymi. Wyciek wydzieliny z nosa może być związany z upośledzeniem funkcjonowania jamy nosowej – jednej lub kilku funkcji fizjologicznych. Jest on związany z dysfunkcją układu autonomicznego, co prowadzi do nadreaktywności błony śluzowej nosa na niektóre czynniki – zwłaszcza drażniące (np. związki obecne w środkach chemicznych, dym tytoniowy, a nawet niektóre zapachy). W efekcie następuje nadprodukcja śluzu [1].

Objawy kataru

Katar charakteryzuje się obecnością nadmiernie dużej ilości wydzieliny produkowanej przez błonę śluzową jamy nosowej. Często jest jej na tyle dużo, że wypływa ona na zewnątrz lub spływa po tylnej ścianie gardła. Do objawów, które towarzyszą katarowi zalicza się [3]:

• zatkany nos,
• kichanie,
• pogorszenie lub utrata węchu,
• chrypka i kaszel,
• chrapanie,
• zaburzenia snu.

Oprócz powyższych katar może przebiegać z dolegliwościami typowymi dla przyczyny, która go wywołała. Często na tej podstawie można wysnuć podejrzenie, co dolega osobie chorej.

Katar alergiczny

Katar alergiczny jest nieżytem nosa o podłożu zapalnym, który wynika z nadwrażliwości organizmu na alergeny. Po kontakcie z nimi rozwija się reakcja IgE-zależna - w organizmie pojawiają się przeciwciała skierowane przeciwko alergenom [1]. Na jej skutek pojawiają się objawy. Dominuje katar, czyli wyciek wydzieliny na zewnątrz. Ma ona charakter wodnisty. Oprócz tego występują: uczucie zatkania nosa, kichanie i świąd [4]. Szacuje się, że katar alergiczny występuje nawet u 20% populacji Polski [1].

Za katar alergiczny w większości przypadków odpowiadają alergeny wziewne. Na terenie Polski najczęściej uczulają pyłki traw, chwasty i pyłki drzew. Objawy mogą zostać wywołane również przez alergeny, które znajdują się w otoczeniu chorego: roztocza kurzu, pleśń, sierść zwierząt [2].

Katar alergiczny może być [1]:

• sezonowy – związany głównie z okresem pylenia roślin,
• przewlekły – okresy zaostrzeń pojawiają się na skutek kontaktu z alergenami obecnymi w otoczeniu.

W obu przypadkach głównym objawem jest wypływ wydzieliny z jamy nosowej i zatkany nos. Jednak katar przewlekły charakteryzuje się mniejszym nasileniem dolegliwości [1].

Katar niealergiczny

U niektórych osób rozpoznaje się katar – najczęściej o charakterze przewlekłym – który nie ma podłoża infekcyjnego lub alergicznego. Jednak w błonie śluzowej nosa obecne są eozynofile – komórki charakterystyczne dla reakcji alergicznych i zapalnych. W takich przypadkach rozpoznawany jest niealergiczny nieżyt nosa [2].

Objawy kataru niealergicznego obejmują wyciek wodnistej wydzieliny, świąd, kichanie oraz uczucie zatkania nosa. Dolegliwości te mogą nasilać się pod wpływem różnego rodzaju czynników drażniących [1].

Katar a objawy przeziębienia

Bardzo często katar, kichanie i zatkany nos to objawy przeziębienia. Za pojawienie się objawów odpowiada infekcja wirusowa, która wywołuje stan zapalny błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. W większości przypadków patogenami odpowiedzialnymi za przeziębienie są rhinowirusy, ale mogą to być też enterowirusy, adenowirusy, enterowirusy oraz wirusy paragrypy [5].

Charakterystyczne dla przeziębienia jest to, że rozwija się powoli i nie ma gwałtownego przebiegu. Zwykle pierwsze dolegliwości pojawiają się 2 dni po kontakcie z patogenem. Są to: katar, stan podgorączkowy, chrypka, ból gardła, ból głowy i ogólne osłabienie. Choroba może przebiegać w 3 fazach [6]:

1. Faza naczyniowa, w której występuje wodnisty katar.
2. Faza komórkowa, w której śluz produkowany przez błonę śluzową nosa ulega zgęstnieniu. Z tego powodu trudno ją usunąć, co skutkuje zatkaniem nosa i problemami z oddychaniem. Dochodzi też do wysuszenia śluzówek.
3. Faza trzecia, w której dochodzi do nadkażenia bakteryjnego. Katar gęstnieje i zmienia swoją barwę na zieloną. Pojawia się też nieprzyjemny zapach.

Pierwsze objawy przeziębienia mogą zostać pomylone z grypą. Jednakże warto pamiętać, że ta choroba ma zwykle nagły początek i gwałtowniejszy przebieg. Cechuje się też większym nasileniem objawów.

Katar infekcyjny

Katar może być skutkiem nie tylko infekcji wirusowej. Jest on również spowodowany zakażeniami bakteryjnymi. Jednak zdarza się to zdecydowanie rzadziej. Katar bakteryjny może być też powikłaniem kataru wirusowego. Częstość jego występowania szacuje się na 0,5–2% przypadków [1].

Patogeny przedostają się do jamy nosowej drogą kropelkową – wraz z powietrzem lub poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą. Zdarza się też ich przeniesienie na brudnych rękach (np. po dotknięciu zakażonego przedmiotu – np. klamki). Wnikają one w błonę śluzową nosa, gdzie intensywnie się namnażają.

Katar związany z działaniem hormonów

Zdarza się, że występuje hormonalny nieżyt nosa. Niekiedy zmiany hormonalne (np. w pierwszym okresie cyklu menstruacyjnego, w czasie ciąży lub w przebiegu niektórych chorób) powodują nadmierną reakcję błony śluzowej nosa, co skutkuje nadprodukcją wydzieliny i jej wypływem na zewnątrz [1].

Jak długo trwa katar i od czego to zależy?

Wiele osób zastanawia się, jak długo trwa katar. Niestety, nie ma jednej odpowiedzi na to pytanie. Wiele zależy jego przyczyny, a także zastosowanego leczenia. Zdarzają się sytuacje, w których katar ma charakter przewlekły. Wówczas może trwać dłużej niż 4 tygodnie. Tak dzieje się głównie w przypadku alergicznego nieżytu nosa [2].

Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku kataru będącego skutkiem infekcji wirusowej. Stan zapalny błony śluzowej nosa utrzymuje się przez około 5–7 dni [6]. Nie jest to jednak reguła. Zgodnie z Europejskimi wytycznymi nieżyt może trwać do 10 dni i uznaje się to za normę. Natomiast, gdy dojdzie do powirusowego zapalenia nosa i zatok przynosowych czas trwania objawów wydłuża się – trwają one powyżej 10 dni (nawet do 12 tygodni [7]), a dodatkowo mogą się nasilić w 5. dobie trwania infekcji [1].

Co ważne, został także ustalony czas trwania kataru, aby możliwe było postawienie rozpoznania nieżytu nosa. Objawy muszą utrzymywać się minimum przez godzinę w ciągu 2 lub więcej dni [3].

Katar wirusowy czy bakteryjny – jakie są cechy charakterystyczne?

W wielu publikacjach można spotkać się z opisem cech charakterystycznych dla kataru bakteryjnego, wirusowego i alergicznego. Przedstawiają się one następująco [6]:

• wydzielina wodnisto-śluzowa, która następnie gęstnieje – katar wirusowy,
• wydzielina śluzowo-ropna – katar bakteryjny,
• wydzielina wodnista – katar alergiczny.

Warto jednak pamiętać, że jest to dość sztywny podział. Nie jest możliwe postawienie diagnozy tylko na podstawie koloru i charakteru kataru. Pod uwagę brane są także pozostałe objawy kliniczne, a często też wyniki badań laboratoryjnych. Dopiero wówczas lekarz może postawić rozpoznanie i na tej podstawie wdrożyć odpowiednią terapię.

Co robić, kiedy pojawi się katar?

Pojawienie się kataru jest wskazaniem do podjęcia działań, które mają na celu jego złagodzenie. Istnieje wiele sposobów na to, aby poradzić sobie z przykrymi dolegliwościami. Nie zawsze konieczne jest sięganie po środki farmakologiczne. Zdarza się jednak, że nie można się bez nich obejść – a dodatkowo konieczne jest przyjmowanie leków, które nie tylko łagodzą katar, ale też usuwają przyczynę problemu (np. antybiotyki przy infekcji bakteryjnej).

Wiele osób zastanawia się, czy katar jest wskazaniem do wizyty u lekarza. Nie zawsze jest to konieczne. Jeżeli objawy nie są zbyt nasilone i nie występują dodatkowe dolegliwości (lub są one łagodne, typowe dla przeziębienia), można z powodzeniem leczyć się w domu. Wizyta u lekarza jest jednak konieczna, gdy objawy ulegną nasileniu lub stosowana terapia nie przynosi poprawy.

Katar należy skonsultować z lekarzem, jeżeli:

• objaw utrzymuje się ponad tydzień,
• towarzyszy mu gorączka,
• wraz z nim pojawiają się objawy alergii.

W takich przypadkach zawsze konieczne jest wykonanie dalszych badań i wdrożenie specjalistycznego leczenia.

Jakie leki można stosować na katar?

W celu złagodzenia kataru i udrożnienia dróg oddechowych można sięgnąć po środki farmakologiczne. Najczęściej mają one postać sprayów, kropli do nosa lub aerozolu, co znacznie ułatwia ich aplikację. Dostępne są też preparaty w tabletkach. Zawierają one jeden z poniższych składników [8, 9]:

• nafazolinę,
• oksymetazolinę,
• ksylometazolinę,
• pseudoefedrynę,
• roztwór soli morskiej.

Część preparatów jest dostępna bez recepty. Należy jednak ściśle przestrzegać zaleceń producenta dotyczących ich stosowania.

Katar a preparaty złożone

Jeżeli katar i zatkany nos są spowodowane przeziębieniem lub grypą, można sięgnąć po tzw. preparat złożony w celu zmniejszenia nasilenia objawów chorobowych i wsparcia organizmu w walce z infekcją. Ich składnikiem jest paracetamol, który ma działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Oprócz niego znajduje się w nim fenylefryna, która zmniejsza obrzęk błony śluzowej jamy nosowej, a tym samym udrażnia nos i zatoki [10].

Jakie są inne skuteczne sposoby na katar?

Przy katarze bardzo ważne jest systematyczne oczyszczanie nosa. Dzięki temu w zalegającej wydzielinie nie namnażają się bakterie. Można również zastosować inhalacje z 0,9% soli fizjologicznej. Takie działanie nawilża śluzówkę nosa [11].

Sięgnąć można także po naturalne metody. W przypadku kataru opierają się one na aromaterapii przy użyciu olejków eterycznych. Szczególnie dobrze sprawdza się olejek eukaliptusowy, ponieważ ma właściwości przeciwzapalne [12].

Katar – czy można się przed nim uchronić?

Nie zawsze można uchronić się przed katarem. Można natomiast podjąć pewne działania, które zmniejszą ryzyko jego wystąpienia. W okresach wzmożonej zachorowalności na grypę i przeziębienie należy unikać przebywania w towarzystwie osób chorych oraz dużych skupiskach ludzi (zwłaszcza w zamkniętych pomieszczeniach). Powinno się też szczególnie dbać o higienę rąk – często myć je wodą z mydłem lub odkażać środkiem na bazie alkoholu.

Osoby, które są uczulone, powinny unikać kontaktu z alergenem, a w razie potrzeby przyjmować leki zlecone przez lekarza. Aby dowiedzieć się, na co organizm jest nadwrażliwy, należy wykonać testy alergiczne.

Jakie są powikłania kataru i kiedy się one pojawiają?

Katar zwykle jest nieco bagatelizowanym objawem. Pomoc medyczna z jego powodu jest szukana głównie dlatego, że utrudnia on codzienne funkcjonowanie. W większości przypadków faktycznie jest to niegroźna dolegliwość, która może nawet ustąpić samoistnie. Jednak nie zawsze tak jest. Zaniedbany katar może prowadzić do powikłań.

Możliwe powikłania kataru to [6]:

• zapalenie zatok przynosowych,
• zapalenie uszu,
• zapalenie oskrzeli,
• zapalenie płuc.

Co ważne, powikłania kataru szczególnie dotyczą dzieci do 2. roku życia. Z powodu specyficznej budowy gardła i trąbki słuchowej może on łatwo prowadzić do zapalenia uszu. Zdarza się, że nawracające stany zapalne powodują pogorszenie się słuchu, a nawet niedosłuch [6].

Źródła:

1. M. Jędrzejek, D. Pokorna-Kałwak, A. Mastalerz-Migas, Alergiczny i niealergiczny nieżyt nosa, “Lekarz POZ” 2020, nr 2, s. 137-141.
2. D. Sadowska, Katar jesienny czy alergia? Jak nie przeoczyć pierwszych objawów, “Lekarz POZ” 2020, nr 4, s. 221-224.
3. A. Morawiec-Sztandera, Nieżyty błony śluzowej nosa i postępowanie terapeutyczne z uwzględnieniem procesów regeneracyjnych, “Medycyna Biologiczna” 2017, nr 2, s. 57-65.
4. M. Śliwińska-Kowalska, Leczenie alergicznego i infekcyjnego nieżytu nosa i zatok przynosowych w świetle konsensusów międzynarodowych, “Otolaryngologia” 2016, nr 15, s. 145-151.
5. R. Eccles, Understanding the symptoms of the common cold and influenza, The Lancet Infectious Diseases, 2005 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7185637/ (dostęp: 12.05.2022).
6. R. Szamborski, Katar - etiologia i skuteczne leczenie, “Farmacja Praktyczna” 2009, nr 10, s. 723-724.
7. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.2
8. M. Mańka, Substancje lecznicze stosowane w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2014, t. 23, nr 7-8, s. 21-34.
9. M. Rygalski, E. Zawisza, Postępowanie terapeutyczne w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2015, t. 25, nr 9, s. 16-26.
10. Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Febrisan, (750 mg + 60 mg + 10 mg)/5 g, proszek musujący https://febrisan.pl/download/Febrisan.pdf (dostęp: 12.05.2022).
11. A. Nowicka-Zuchowska, A. Zuchowski, Leczenie przeziębienia i grypy u dzieci, “Lek w Polsce” 2019, nr 11/12, s. 23-27.
12. J. Marwicka, K. Niemyska, S. Podraza, Terapeutyczne właściwości aromaterapii, “Kosmetologia Estetyczna” 2015, nr 4, s. 525-531.