Drżenia mięśniowe, czyli popularne dreszcze, to nieskoordynowane skurcze komórek mięśniowych, które nie powodują efektywnego ruchu, ale stanowią istotne źródło ciepła. Dlatego dreszcze bez gorączki mogą być reakcją na zmarznięcie i stanowić mechanizm obronny organizmu przed groźnymi skutkami oziębienia. Ale drżenia mięśniowe pojawiają się także w chorobach przewlekłych, np. w niedoczynności tarczycy i w ostrych zakażeniach dróg oddechowych. Na zimne dreszcze i uczucie dotkliwego chłodu skarżą się kobiety w wieku menopauzalnym, pacjenci z zapaleniem płuc, chorobą nowotworową i… osoby ugryzione przez szczura^[1][2].

Skąd się biorą dreszcze bez gorączki?

Na czym polega regulacja temperatury ciała? 

Ciepło w organizmie jest stale wytwarzane w toku przemiany materii – procesów metabolicznych. Organizm człowieka dąży do utrzymania temperatury wewnętrznej na stałym poziomie poprzez zachowywanie stanu równowagi między produkcją i utratą ciepła.

Temperatura skóry w dużym stopniu zależy od warunków zewnętrznych, jednak temperatura narządów wewnętrznych pozostaje relatywnie stała – jest to warunek konieczny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Regulacja temperatury ciała polega na wytwarzaniu ciepła (procesach termogenezy) przy jego nadmiernej utracie oraz rozpraszaniu ciepła (termolizie), jeśli organizm wytwarza je w nadmiarze^[3].

Skąd się biorą dreszcze?

Kluczową rolę w procesie termoregulacji odgrywa podwzgórze. W przedniej części podwzgórza i polu przedwzrokowym skumulowane są neurony regulujące temperaturę (tzw. ośrodek termoregulacji). Tylna część podwzgórza steruje procesami termogenezy bezdrżeniowej i drżeniowej. (Przednie podwzgórze odpowiada głównie za kontrolę mechanizmów związanych z odczuwaniem ciepła, tylne – kontroluje odpowiedzi pobudzane przez zimno.)

Termogeneza oznacza wzrost wytwarzania ciepła w reakcji na ochłodzenie organizmu. Wyróżnia się termogenezę bezdrżeniową (nieistotną u osób dorosłych) i termogenezę drżeniową obejmującą drżenie mięśni (dreszcze)^[4].

Jeżeli temperatura organizmu różni się od „zaprogramowanej” w podwzgórzu, następuje reakcja organizmu. Gdy temperatura ciała jest niższa od zaplanowanej, dochodzi do skurczu skórnych naczyń krwionośnych, skurczu mięśni przywłosowych i zwiększenia metabolizmu przez drżenie mięśniowe i dreszcze (termogenezę drżeniową). Jeśli temperatura wewnętrzna jest wyższa od „nastawionej” w podwzgórzu, zachodzą reakcje przeciwstawne: rozkurcz naczyń skórnych, zahamowanie drżeń mięśniowych (dreszczy) i pobudzenie gruczołów potowych (nadmierne pocenie)^[5].

Drżenie mięśni i dreszcze – co je powoduje?

Czy można mieć dreszcze bez gorączki? Oczywiście. Zazwyczaj takie drżenia to wynik obniżenia temperatury otoczenia. Wzrost napięcia mięśniowego i coraz intensywniejsze dreszcze umożliwiają wzrost tempa metabolizmu, czyli ochronę przed wychłodzeniem i hipotermią.

Termogeneza drżeniowa kontrolowana jest przez ośrodek w tylnej części podwzgórza. Jeśli temperatura wnętrza ciała jest prawidłowa, ośrodek hamują neurony ciepłowrażliwe w przedniej części podwzgórza. Kiedy temperatura otoczenia ulega obniżeniu, hamowanie ustaje i impulsy z ośrodka drżeń przewodzone są do rdzenia kręgowego. Stamtąd bodźce przekazywane są do mięśni szkieletowych. W efekcie napięcie mięśni zwiększa się – aż do wystąpienia drżeń.

Skuteczność termogenezy drżeniowej i dreszczy zależy od zasobów energetycznych organizmu. Energia do skurczów komórek mięśniowych otrzymywana jest z rozpadu glikogenu (zgromadzonego w komórkach). Stąd w drżeniu mięśniowym udział biorą głównie komórki mięśniowe typu II, które energię pozyskują z procesów spalania węglowodanów. Jeśli jednak rezerwy węglowodanów są niewystarczające, główne źródło energii stanowią lipidy, a w termogenezie uczestniczą komórki mięśniowe typu I (wykorzystujące wolne kwasy tłuszczowe) ^[6].

Skóra i receptory zimna – system szybkiego ostrzegania

Wymiana ciepła z otoczeniem zachodzi przez powierzchnię ciała, dlatego od temperatury skóry zależy stopień utraty ciepła przez organizm. Ilość ciepła, która z wnętrza organizmu dociera do powierzchni ciała, może być regulowana.

Temperatura skóry, w przeciwieństwie do temperatury wewnętrznej, ulega stosunkowo dużym wahaniom, m.in. poprzez regulację przepływu krwi. Skurczone (zwężone) naczynia krwionośne skóry umożliwiają mniejszy przepływ krwi i mniejszą utratę ciepła do otoczenia. Kiedy naczynia krwionośne są rozszerzone, przepływająca krew ogrzewa powłoki ciała i ciepło może być oddawane do otoczenia^[7].

Skóra, która zawiera liczne termoreceptory, odbiera informacje o zmianach temperatury otoczenia i pełni funkcję „systemu szybkiego ostrzegania”. Dzięki temu organizm ma czas na reakcję (np. wzbudzenie drżeń), zanim równowaga termiczna ulegnie zaburzeniu. Co ciekawe, liczba receptorów zimna w skórze jest 3-10 razy większa niż liczba receptorów ciepła (to skuteczna ochrona przed wychłodzeniem)^[8].

Co oznaczają dreszcze przed gorączką?

Gorączka jest kontrolowaną reakcją obronną organizmu w ostrej fazie choroby.

Skąd dreszcze bez gorączki w przebiegu reakcji gorączkowej? Co oznaczają dreszcze i nagłe uczucie zimna przed wzrostem temperatury ciała?

Pirogeny to substancje pochodzenia zewnętrznego lub wewnętrznego, które mogą podnosić temperaturę wewnętrzną przez podwyższenie temperatury „nastawionej” w podwzgórzu. Pirogeny zewnętrzne to najczęściej czynniki infekcyjne: bakterie, toksyny bakteryjne, wirusy, grzyby, rzadziej komórki nowotworowe, niektóre antygeny i inne^[9][10].

Pod wpływem takich czynników komórki ludzkiego układu odpornościowego uwalniają cytokiny prozapalne (pirogeny wewnętrzne). Te zaś – w toku różnych procesów – pobudzają aktywność mózgowego termostatu: ośrodka termoregulacji. Dochodzi do zmiany (podwyższenia) punktu nastawienia (set point) temperatury wnętrza ciała. W rezultacie aktualna ciepłota ciała staje się za niska i uruchamiane są różnorodne mechanizmy (np. drżenia mięśniowe i dreszcze) w celu podwyższenia temperatury ciała do nowego, „zadanego” poziomu^[11][12].

Dreszcze, uczucie zimna i „spóźniona” gorączka

Zmiany ciepłoty ciała są opóźnione w stosunku do zmian punktu nastawienia, dlatego zimne dreszcze pojawiają się zwykle wcześniej niż gorączka.

Zanim rozpocznie się faza szybkiego wzrostu temperatury, zwiastują ją charakterystyczne objawy: „gęsia skórka” i chłodna skóra rąk (skurcz naczyń skórnych), uczucie zimna, drżenie ciała i zmiana zachowań (unikanie chłodu i poszukiwanie ciepła, np. pod kocem). Dostosowanie temperatury ciała do zmian poziomu nastawienia termoregulacji w gorączce może trwać nawet kilkadziesiąt minut^[13].

Kiedy punkt nastawienia podwzgórzowego termostatu osiąga zaplanowany poziom, przez pewien czas zjawiska wytwarzania i oddawania ciepła równoważą się. Gdy działanie pirogenów na podwzgórze ustaje, dochodzi do obniżenia temperatury docelowej (set point) do wartości prawidłowych (lub niższych).

Następuje faza obniżania temperatury ciała z przekrwieniem (zaczerwienieniem) powłok skórnych (z powodu gwałtownego rozszerzenia naczyń krwionośnych skóry). Wcześniejsze uczucia zimna zastępowane są przez uderzenia gorąca, zlewne poty i reakcje behawioralne sprzyjające rozpraszaniu ciepła (jak zdejmowanie odzieży)^[14][15].

O czym świadczą zimne dreszcze?

Zimne dreszcze towarzyszą wielu chorobom przebiegającym z podwyższoną temperaturą.

Dreszcze mogą wskazywać na tzw. gorączkę szczurzą (po ugryzieniu przez szczura) – odzwierzęcą chorobę zakaźną, której zwykle towarzyszą dodatkowe objawy: bóle głowy, mięśni i wysypka^[16][17].

Zimne dreszcze u mężczyzn, którym towarzyszą objawy zakażenia układu moczowego (m.in. zapalenie pęcherza moczowego i cewki moczowej, pieczenie przy oddawaniu moczu), mogą wskazywać na rzęsistkowicę (chorobę przenoszoną drogą płciową)^[18].

Przyczyną drżeń mięśniowych mogą być choroby nowotworowe. Dreszcze i podwyższona temperatura pojawiają się np. na skutek szybkiego rozpadu komórek nowotworu. Zespół rozpadu guza (nowotworowego) jest stanem zagrażającym życiu. Objawy w jego przebiegu wynikają z zaburzeń metabolicznych i ich powikłań, takich jak: ostra niewydolność nerek, zaburzenia rytmu serca i tężyczka (drżenia mięśniowe lub bolesne skurcze mięśni)^[19].

 

Endokrynologiczne przyczyny dreszczy

O czym mogą świadczyć dreszcze w przebiegu niedoczynności tarczycy?

Hormony tarczycy regulują niektóre procesy wytwarzania ciepła – w niższych temperaturach wzmagają przemianę materii, zwiększają produkcję ciepła i opóźniają uruchomienie termogenezy drżeniowej. W warunkach ich niedoboru (w niedoczynności tarczycy) tolerancja chłodu i niskich temperatur ulega obniżeniu i dreszcze pojawiają się szybciej niż u osób zdrowych^[20].

Niedoczynność tarczycy to nie tylko uczucie zimna i dreszcze, ale też przyrost wagi, osłabienie i zmęczenie. Pacjentki skarżą się na ból brzucha (przewlekłe zaparcia), obrzęk stawów, skurcze mięśni, bóle mięśni i inne dolegliwości.

Niedoczynności tarczycy mogą towarzyszyć choroby układu krążenia (np. nadciśnienie tętnicze) i zaburzenia psychiczne, m.in. depresja i stany lękowe; w skrajnych przypadkach – zaburzenia orientacji, otępienie i śpiączka^[21].

Przy podejrzeniu niedoczynności tarczycy lekarz zleca laboratoryjne badanie krwi określające stężenie odpowiednich hormonów, w szczególności FT4 – wolnej, aktywnej postaci tyroksyny (hormonu wydzielanego przez tarczycę) i TSH – hormonu tyreotropowego przysadki mózgowej^[22].

Niedoczynność tarczycy i dreszcze – kobiecy problem

Kobiety 5–8 razy częściej zapadają na choroby gruczołu tarczowego niż mężczyźni, a przed menopauzą ryzyko ich rozwoju jeszcze rośnie^[23]. I to głównie kobietom doskwierają zimne dreszcze w przebiegu niedoczynności tarczycy.

Choć menopauza kojarzy się przede wszystkim z uderzeniami gorąca, pacjentki z niedoczynnością tarczycy częściej skarżą się na drżenia mięśni, dreszcze i nagłe uczucie zimna. Na skutek zmian hormonalnych w tym okresie życia kobiety (tzn. w wieku okołomenopauzalnym) tworzą się sprzyjające warunki do rozwoju chorób endokrynologicznych^[24].

Niedoczynność tarczycy jest szczególnie groźna w ciąży. Hormony produkowane przez tarczycę matki są niezbędne do prawidłowego rozwoju płodu, zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży (kiedy tarczyca płodu jest jeszcze całkowicie niezdolna do wytwarzania hormonów)^[25][26].

Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych czy przeziębienie?

Zimne dreszcze zwykle pojawiają się w przebiegu reakcji gorączkowej. Oczywiste przyczyny dreszczy stanowią najczęstsze infekcje:

• choroba przeziębieniowa (początek choroby jest łagodny): dreszcze i nieduża gorączka (często bez gorączki), uczucie rozbicia, ból głowy, mięśni, gardła, katar i kaszel^[27]
• grypa (gwałtowny początek): dreszcze, gorączka, katar, kaszel, bóle mięśni, ból głowy; u dzieci dominuje podwyższona temperatura ciała i ból brzucha^[28].

Podobne objawy może dawać alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych, które rozwija się u osób uczulonych, narażonych na wziewne antygeny środowiskowe (np. z bakterii lub grzybów). Zapalenie płuc w ostrej postaci może być przyczyną dreszczy z gorączką i dusznościami, mogą także wystąpić zimne poty i bóle mięśniowe^[29].

^[1] Avner J.R. Ostra gorączka. Pediatr Dypl 2009;13(5):35-46.

^[2] Janicki K., Dreszcze, w: Domowy poradnik medyczny, red. Janicki K., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, s. 32-3.

^[3] Sadowski B., Szczepańska-Sadowska E., Termoregulacja, w: Gorączka u dzieci, red. Grygalewicz J., PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2008, s. 11-39.

^[4] Tamże.

^[5] Tamże.

^[6] Tamże.

^[7] Tamże.

^[8] Tamże, s. 25.

^[9] Doniec Z., Jackowska T., Sybilski A., Woroń J., Mastalerz-Migas A. Gorączka u dzieci – rekomendacje postępowania w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej – KOMPAS GORĄCZKA. Fam Med Prim Care Rev 2021;23(1):3-20.

^[10] Avner J.R., art. cyt.

^[11] Tamże.

^[12] Doniec Z., art. cyt.

^[13] Caputa M., Gorączka, w: Wykłady z fizjologii człowieka, red. Klawe J., Tafil-Klawe M., PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2009, s. 606-609.

^[14] Doniec Z., art. cyt.

^[15] Avner J.R., art. cyt.

^[16] Czyżowska J. Gorączka po ukąszeniu przez szczura, w: Domowy…, dz. cyt., s. 684.

^[17] Katkiewicz M. Choroba z ugryzienia szczura – zakażenie Streptobacillus moniliformis. Życie Wet 2018; 93(5): 341-342.

^[18] Janicki K., Rzęsistkowica, w: Domowy…, dz. cyt., s. 434-435.

^[19] Krzakowski M., Sacha T., Krzemieniecki K., Zespół rozpadu nowotworu, w: Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2021/22, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.22.2.6, [dostęp online: 8.11.2022].

^[20] Sadowski B., dz. cyt.

^[21] Lewiński A., Płaczkiewicz-Jankowska E., Niedoczynność tarczycy, w: Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2021/22, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.9.1, [dostęp online: 8.11.2022].

^[22] Tamże.

^[23] Matuszek B., Nowakowski A., Paszkowski T. Wybrane endokrynopatie w menopauzie – wskazówki praktyczne dotyczące diagnostyki. Przegl Menopauz 2011;4:289-294.

^[24] Tamże.

^[25] Płaczkiewicz-Jankowska E. Rozpoznawanie i leczenie niedoczynności tarczycy u kobiet planujących ciążę i kobiet w ciąży. Omówienie zaleceń Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego 2021. Med Prakt 2022;2:31-44.

^[26] Miśkiewicz P., Bednarczuk T. Niedoczynność tarczycy w ciąży. https://www.mp.pl/pacjent/endokrynologia/choroby/79804,niedoczynnosc-tarczycy-w-ciazy, [dostęp online: 8.11.2022].

^[27] Sawiec P., Gładysz A., Choroba przeziębieniowa (przeziębienie), w: Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2021/22, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.1.2, [dostęp online: 8.11.2022].

^[28] Czyżowska J., Grypa, w: Domowy…, dz. cyt., s. 411.

^[29] Lewandowska K. Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych. Post Nauk Med 2011;24(4):274-285.

Stan podgorączkowy to jeden z częściej występujących objawów pojawiających się w przypadku różnych dolegliwości i chorób, z jakimi boryka się organizm. Jest naturalnym mechanizmem obronnym, chociaż niekiedy wywołuje niepokój, szczególnie w przypadku dzieci. Czy stan podgorączkowy może być groźny? Czy temperatura ciała powinna być wówczas obniżana?

Temperatura ciała człowieka to jeden z najważniejszych parametrów fizjologicznych. Zdrowy człowiek, jak każdy ssak, jest organizmem stałocieplnym, więc powinien utrzymywać stałą ciepłotę wewnątrz organizmu, niezależnie od zmian zachodzących w otoczeniu. Proces ten nazywany jest homeotermią. Jest to jeden z warunków koniecznych do sprawnego działania organów. Zbyt duży wzrost lub spadek temperatury może prowadzić do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci. Jednak stan podgorączkowy w zdecydowanej większości przypadków nie jest aż tak groźnym zjawiskiem.

Jaka powinna być prawidłowa ciepłota ciała człowieka?

Przede wszystkim podkreślić należy, że ciepłota ciała nie jest całkiem stała nawet w ciągu dnia. Nawet w optymalnych warunkach otoczenia i w stanie spoczynku występują pewne różnice temperatur, średnio od od 0,2 do 1,2°C, w zależności od miejsca pomiaru.

Prawidłowa temperatura ciała to wartość w okolicach 36,6°C w przypadku pomiarów dokonywanych pod pachą za pomocą termometru elektronicznego. Dokładniejsze są pomiary w ustach, wówczas jednak wartości są średnio o ok. 3 kreski wyższe. W przypadku dzieci, zwłaszcza małych, za najbardziej dokładny uważa się pomiar ciepłoty rektalnej mierzonej w odbytnicy, który wynosi 37,1°C[1].

Dlaczego dochodzi do podwyższenia temperatury ciała?

Podwyższona temperatura ciała wynika ze zmian mechanizmów regulacji temperatury ciała z prawidłowego zakresu na wyższy. To całkowicie naturalna reakcja obronna organizmu. Gdy układ odpornościowy wykryje „zagrożenie” (np. drobnoustroje lub toksyny), wydzielane są pirogeny endogenne, które docierają do ośrodków termoregulacji w ośrodkowym układzie nerwowym. Następnie dochodzi do wydzielania prostaglandyn, które uznawane są za mediatora gorączki w centralnym układzie nerwowym. W efekcie z mózgu do tkanek obwodowych przesyłany jest komunikat o konieczności dostosowania temperatury ciała do wyższego poziomu. Przyczyny stanu podgorączkowego i gorączki mogą być rozmaite, jednak zawsze podstawowym celem jest efektywna walka komórek układu odpornościowego z patogenami[2].

Jaka temperatura ciała wskazuje na stan podgorączkowy?

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, czym jest stan podgorączkowy. Otóż stanem podgorączkowym określamy temperaturę w zakresie 37,1–38,0°C[3]. Występowanie stanu podgorączkowego to fizjologiczne zjawisko u zdrowych ludzi. Jest ono częste w czasie ciąży i w drugiej fazie cyklu miesiączkowego. Może pojawiać się też po wysiłku fizycznym lub w emocjach[4].

Stan podgorączkowy na początku choroby jest rodzajem sygnału, że zaczyna się proces chorobowy, układ odpornościowy został pobudzony do działania, a ciepłota ciała wzrasta, powodując, że organizm mobilizuje się do walki z chorobą[5].

Stan podgorączkowy: przyczyny

Stan podgorączkowy przyczyny może mieć różne. Jak już zostało wspomniane, niewielki wzrost temperatury ciała może pojawiać się w całkowicie błahych sytuacjach, kiedy nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy. Jest to częste, gdy dojdzie do przegrzania organizmu czy infekcji wirusowej. Jego przyczyny są oczywiste przy przeziębieniu czy grypie, gdy występuje szereg innych objawów, jak np. ból gardła, głowy, kaszel, katar. U dzieci może pojawiać się zdecydowanie częściej niż u dorosłych z powodu słabiej rozwiniętego układu odpornościowego.

Podłożem stanu podgorączkowego czy gorączki może być nie tylko zakażenie wirusowe, czy bakteryjne, ale i stan zapalny wynikający z reakcji alergicznej. Wówczas również aktywowane są mechanizmy obronne układu odpornościowego, który błędnie rozpoznaje obce, aczkolwiek zupełnie niegroźne czynniki (alergeny). Takie pomyłki zdarzają się układowi odpornościowemu częściej. Dzieje się tak wówczas, gdy występuje zapalenie o podłożu autoimmunizacyjnym. Dochodzi wtedy do rozpoznania własnych antygenów jako ciał obcych i groźnych. Tego typu problemy zdrowotne są jednak znacznie poważniejsze niż alergia, gdyż nie można wyeliminować autoantygenów.

Stan podgorączkowy może też wystąpić z powodu tzw. zapalenia jałowego, który pojawia się bez jakiegokolwiek zakażenia. Przykładem jest zawał serca. Pojawia się wówczas miejscowy stan zapalny oraz szereg objawów ogólnych, w tym gorączka[6].

Stan podgorączkowy a gorączka

Stanem podgorączkowy określamy podwyższoną temperatura ciała w zakresie 37,1–38,0°C. Powyżej 38,0°C mówimy o gorączce. Poziom 38,5°C uznawany jest za gorączkę umiarkowaną. Do wysokiej gorączki dochodzi wówczas, gdy wartości na termometrze przekraczają 39°C. Temperatura powyżej 41°C jest niebezpieczna i może przyczynić się do trwałych uszkodzeń w organizmie, więc wymaga interwencji lekarza[7].

Warto przy tym dodać, że również najniższe wartości są niebezpieczne, ponieważ gdy temperatura ciała obniży się poniżej 24°C, zwykle następuje zgon.

Jak prawidłowo mierzyć temperaturę?

Pomiar temperatury ciała teoretycznie nie jest zadaniem trudnym. Obecnie mamy do wyboru wiele rodzajów termometrów, w tym termometry elektroniczne, które zapewniają łatwą obsługę. Jak już zostało wspomniane wcześniej, wyniki pomiaru temperatury ciała bywają różne w zależności od miejsca jego dokonywania.

Jeśli twoja temperatura ciała mierzona jest termometrem pod pachę, istotne jest odpowiednie przyciśnięcie przyrządu do ciała i niezbędny czas pomiaru. W urządzeniach elektronicznych pomocna jest sygnalizacja dźwiękowa. Wykonując pomiar temperatury starannie, można uzyskać najbardziej dokładny wynik[8].

Przed dokonaniem pomiaru temperatury nie należy pić gorących napojów, wykonywać ćwiczeń ani przebywać w gorących pomieszczeniach.

Wzrost temperatury ciała — co robić?

Przede wszystkim warto mierzyć temperaturę ciała, aby sprawdzać, czy wartości wzrastają. Jednak reakcja tak naprawdę zależy od tego, czy i jakie inne objawy występują. Przy przeziębieniu czy grypie zwykle wskazany jest wypoczynek oraz zastosowanie leków bez recepty na złagodzenie najbardziej uporczywych symptomów i w celu polepszenia samopoczucia. Często nawet podwyższenie temperatury ciała sprawia, że pojawia się uczucie zimna, więc wskazane jest przebywanie w cieple.

Zasadniczo nie trzeba podwyższonej temperatury ciała obniżać od razu. Jest to uzasadnione wówczas, gdy utrzymuje się ona przez dłuższy czas lub przechodzi w gorączkę.

Co oznacza stan podgorączkowy u dziecka?

Odporność dziecka nie jest jeszcze w pełni rozwinięta, więc stan podgorączkowy pojawia się często przy stosunkowo niegroźnych infekcjach powodujących np. nieżyt nosa. Co więcej, maluch może zacząć gorączkować nawet z innego powodu, niezwiązanego z zakażeniem, jak np. przegrzanie, ząbkowanie, bóle mięśni czy reakcja na szczepienie.

Chociaż nigdy nie należy bagatelizować stanu podgorączkowego u dziecka, konkretna reakcja rodzica zależy od innych objawów. Nie zaleca się podawania środków farmaceutycznych, jeśli temperatura nie przekracza 38°C. Niewskazane jest też ochładzanie malucha. Najlepiej stale obserwować jego kondycję. Jeśli stan gorączkowy utrzymuje się niepokojąco długo, należy skontaktować się z lekarzem. Przewlekły stan podgorączkowy jest dla dziecka, szczególnie niemowlęcia, groźny, ponieważ może doprowadzić np. do odwodnienia.

Zalecenia w stanie podgorączkowym u dziecka są stosunkowo proste. Dopóki nie dzieje się nic niepokojącego, w zasadzie nie ma potrzeby kontaktu z lekarzem. Rodzice czy opiekunowie nie muszą też w ciągu dnia obniżać temperatury za wszelką cenę, chociaż należy regularnie sprawdzać jej wysokość. Bardzo ważne jest, aby dziecko więcej niż zwykle piło i jadło częściej, ale mniejsze porcje. Trzeba stale obserwować jego zachowanie, samopoczucie i ogólny stan zdrowia. Lek przeciwgorączkowy podaje się dziecku, gdy gorączka przekracza 38,0–38,5°C. Warto też dowiedzieć się wcześniej od lekarza, np. podczas wizyty kontrolnej, jakie objawy oprócz stanu podgorączkowego mogą niepokoić w przebiegu choroby[9].

Krótkotrwały stan podgorączkowy

Krótkotrwały stan podgorączkowy w zasadzie nie jest powodem do zbytniego niepokoju, szczególnie, gdy występuje wraz z innymi objawami wskazującymi np. na infekcję, przeziębienie czy zatrucie pokarmowe. Zwykle w takich sytuacjach wystarczy odpocząć przez kilka dni w łóżku, stosując domowe metody na łagodzenie objawów lub dostępne leki bez recepty.

Jeśli jednak stan podgorączkowy utrzymuje się niepokojąco długo, a objawy towarzyszące nie występują lub są trudne do samodzielnego rozpoznania, warto zgłosić się do lekarza w celu pogłębionej diagnostyki.

Czy obniżać temperaturę ciała w stanie podgorączkowym?

Należy pamiętać, że stan podgorączkowy, a nawet gorączka, to całkowicie naturalne zjawisko w organizmie człowieka. Za sprawą regulacji ciepłoty ciała układ immunologiczny aktywuje mechanizmy obronne w odpowiedzi na „atak” czynników zakaźnych, takich jak np. bakterie, grzyby, wirusy, pasożyty itd. Również w stanach zapalnych, jak np. zapalenie układu moczowego, wzrost ciepłoty ciała (czasami w postaci jaką jest stan podgorączkowy) nie jest niczym nadzwyczajnym. W wyższych temperaturach wiele patogenów nie jest w stanie się dalej rozmnażać, a niektóre są całkowicie eliminowane[10]. Zatem nie ma konieczności podejmowania walki ze stanem podgorączkowym, jeśli przebiega on w sposób standardowy.

Zwykle stan podgorączkowy lub gorączka trwają nie dłużej niż 3-5 dni. W tym czasie albo dochodzi do rozpoznania przyczyny i leczenia, albo dolegliwości ustępują samoistnie. Przy pogorszonym samopoczuciu można wspierać się domowymi sposobami.

Jeżeli jednak dochodzi do wzrostu temperatury, warto sięgnąć po leki przeciwbólowe bez recepty. Jeśli gorączka staje się niepokojąco wysoka lub stan podgorączkowy utrzymuje się zbyt długo, należy udać się do lekarza.

Jak obniżać gorączkę?

Zasadniczo stan podgorączkowy nie wymaga leczenia. Chcąc obniżyć gorączkę, można skorzystać z różnych leków dostępnych bez recepty, które wykazują skuteczne i bezpieczne działanie (warunkiem jest postępowanie zgodnie z zaleceniami zawartymi w ulotce). Leki na objawy grypy i przeziębienia wykazują kompleksowe działanie: jednocześnie łagodzą kilka objawów, jak np. ból głowy i mięśni, katar, kaszel, ból gardł i gorączkę, dzięki czemu nie trzeba stosować kilku preparatów. Zwykle w ich składzie znajduje się paracetamol, witamina C (kwas askorbinowy) i fenylefryna (łagodzenie kataru).

Działanie przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i przeciwzapalne wykazują leki zawierające paracetamol, ibuprofen czy kwas acetylosalicylowy.

Leki przeciwgorączkowe, nawet bez recepty, powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami. Niewskazane jest długotrwałe ich stosowanie. Zawsze warto skonsultować z lekarzem ich przyjmowanie, szczególnie w przypadku dzieci.

Czy stan podgorączkowy może być groźny?

To, czy stan podgorączkowy może stawać się groźny, zależy przede wszystkim od innych objawów oraz czasu jego trwania. Wzrost temperatury, również długotrwały, może być obserwowany w przypadku rozmaitych schorzeń, np. nadczynność tarczycy, choroby o podłożu immunologicznym, zapalenie oskrzeli, wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Zatem to niepokojące objawy (np. powiększone węzły chłonne, wysypki skórne, bolesność jamy brzusznej itd.) oraz długi czas trwania stanu, jakim jest stan podgorączkowy, lub gorączki, powinny skłonić do tego, aby niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

W przypadku stanu podgorączkowego, który trwa dłużej niż 3-5 dni oraz przy występowaniu dodatkowych objawów, które są niepokojące, warto skontaktować się z lekarzem. Za podwyższoną temperaturą ciała może stać inna choroba wymagająca specjalistycznego rozpoznania. Zwykle wówczas niezbędne jest wykonanie dodatkowych badań, najczęściej morfologię krwi, badanie ogólne moczu itp. Na podstawie wyników lekarz dokona kompleksowej diagnostyki i wdroży odpowiednie działania, jeśli pacjent wymaga leczenia.

Podsumowanie

W powyższym artykule wyjaśniliśmy, czym jest stan podgorączkowy, kiedy najczęściej temperatura ciała wzrasta oraz jakie są tego przyczyny. Niekiedy powody występowania stanu podgorączkowego bywają błahe, np. przegrzanie organizmu czy zwykłe przeziębienie. Jednak kiedy stan podgorączkowy znacznie się przedłuża, może wskazywać na poważniejsze problemy zdrowotne, np. nadczynność tarczycy, a nawet nowotwór. Zastosowanie leków przeciwgorączkowych wskazane jest wówczas, gdy dolegliwości obniżają samopoczucie i znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie. Nie ma jednak konieczności obniżania temperatury, jeśli nie przekracza ona 38°C. Najczęściej podwyższona temperatura po 3-5 dniach samoistnie ustępuje, podobnie jak inne objawy. Szczególnej uwagi wymaga jednak stan podgorączkowy u dziecka. Chociaż nie jest to jeszcze powód do niepokoju, to jednak obserwacja małego pacjenta jest konieczna.

[1] Kopiński P., Wiercińska M., Gorączka, stan podgorączkowy – przyczyny i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/objawy/175394,goraczka, [dostęp: 24.10.2022]

[2] Piotrowski J. i inn., Znaczenie gorączki i endogennej antypirezy. Perspektywa wykorzystania inhibitorów rozpuszczalnej hydrolazy epoksydowej w farmakologii przeciwgorączkowej, Kosmos. problemy Nauk Biologicznych, Tom 66/2017, Nr 2(315), s. 327-328.

[3] Cyt. Kopiński P., Wiercińska M., Gorączka, stan podgorączkowy…

[4] Tamże.

[5] Drabik-Danis E., Hans-Wytrychowska A., Gorączkujące dziecko - kiedy skierować do lekarza, Lekarz POZ 4/2016, s. 336.

[6] Cyt. Kopiński P., Wiercińska M., Gorączka, stan podgorączkowy…

[7] Tamże.

[8] Tamże.

[9] Cyt. Drabik-Danis E., Hans-Wytrychowska A., Gorączkujące dziecko - kiedy…, s. 337.

[10] Cyt. Kopiński P., Wiercińska M., Gorączka, stan podgorączkowy…

Ból głowy jest jednym z najczęściej występujących objawów. Zgłaszają go osoby w każdym wieku – zarówno dzieci, jak i dorośli oraz seniorzy. Jego przyczyn może być wiele. W leczeniu podejmuje się działania, które mają na celu złagodzić objawy oraz usunąć przyczynę dolegliwości. Zobacz, skąd bierze się ból głowy i co robić, gdy się pojawia.

 

Ból głowy jest subiektywnym i nieprzyjemnym uczuciem, który występuje w obrębie głowy. Może być odczuwalny na zewnątrz lub wewnątrz oraz zlokalizowany w każdym jej fragmencie. Jest to dolegliwość, która jest bardzo rozpowszechniona. Jest też jednym z najczęstszych powodów poszukiwania pomocy medycznej [1]. Warto dodać, że ból głowy istotnie przyczynia się do pogorszenia jakości życia, utrudnia codzienną aktywność oraz powoduje ograniczenia w funkcjonowaniu bio-psycho-społecznym [2]. Wyróżnia się różne rodzaje bólu głowy.

Rodzaje bólu głowy

Ból głowy może mieć różne nasilenie i charakter [3]. Chorzy skarżą się na:

• bolesne uczucie pulsowania,
• tępy ból,
• rozlany ból,
• napadowy ból,
• rozsadzający ból.

 

Dolegliwości mogą występować na całej głowie lub być umiejscowione tylko w jednym miejscu (np. z prawej lub lewej strony, z tyłu głowy, na skroniach). Często są lekkie i szybko ustępują po podjęciu działań leczniczych. Zdarzają się też bardzo silne bóle głowy, które znacznie pogarszają samopoczucie i uniemożliwiają podejmowanie jakichkolwiek działań [3]. Niekiedy dolegliwości trwają kilka dni [4].

 

Wyróżnia się [5]:

• pierwotne bóle głowy,
• wtórne bóle głowy.

 

Pierwsze z nich nie mają związku z żadnymi chorobami [3]. Natomiast wtórny ból głowy jest objawem schorzeń i procesów patologicznych, które aktualnie toczą się w organizmie [5].

 

Najczęstsze pierwotne bóle głowy to [5]:

• migrena,
• napięciowe bóle głowy,
• klasterowe bóle głowy.

 

Migrena to pulsujący ból głowy, który zwykle występuje tylko po jednej stronie. Może trwać nawet przez 72 godziny. Niekiedy zwiastuje go tzw. aura, czyli objawy zwiastujące jej wystąpienie (są to m.in. zaburzenia widzenia, mroczki, mrowienie lub drętwienie, a także niedowłady kończyn i problemy z mówieniem) [4]. Napięciowy ból głowy jest najczęściej zlokalizowany na skroniach i ma charakter pulsujący. Nasila się w czasie wykonywania ruchów głową. Zwykle trwa kilkadziesiąt minut, ale zdarza się, że ustępuje dopiero po kilku dniach [3]. Natomiast klasterowy ból głowy jest bardzo silny i ma charakter napadowy. Jest to jednostronny ból, który promieniuje do oczodołu i policzka, a często też ucha [6].

Jakie objawy mogą towarzyszyć bólom głowy?

Ból głowy może przebiegać wraz z innymi objawami. One również mogą mieć różne nasilenie. To, jakie symptomy są obecne zależy od tego, jakie są przyczyny bólu głowy. Niekiedy dodatkowe objawy pozwalają ustalić prawidłową diagnozę.

 

Ból głowy może występować wraz z:

• ogólnym pogorszeniem samopoczucia [7],
• bólem zatok lub ucha [8],
• katarem i zatkanym nosem [7],
• bólem gardła [7],
• kaszlem lub chrypką [7],
• gorączką i dreszczami [7],
• brakiem apetytu [7],
• światłowstrętem (nadwrażliwość na światło) [4],
• nadwrażliwością na dźwięki [4],
• nudnościami i wymiotami [4],
• łzawieniem z oczu [6],
• obrzękiem twarzy [6],
• niedowłady i porażenia kończyn [9],
• utrata przytomności [9],
• zawroty głowy [9].

 

Zdarza się także, że ból głowy przebiega bez żadnych innych objawów.

Ból głowy – przyczyny

Przyczyny bólu głowy mogą być różne. Wśród nich wymienić można:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych [10],
• nagły wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
• niedostateczna podaż wody,
• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie zatok przynosowych [8],
• przemęczenie oczu,
• choroby nowotworowe (np. guzy mózgu) [10],
• choroby oczu (np. jaskra) [10],
• urazy czaszki i mózgu [5],
• powikłania po nakłuciu lędźwiowym [5],
• zespół stawu skroniowo-żuchwowego,
• udar mózgu [9].

 

Ból głowy to jeden z objawów grypy [8] i przeziębienia [11]. Pojawia się niemal zawsze, gdy organizm zostaje zainfekowany przez wirusy. Występuje z różnym nasileniem i zwykle towarzyszą mu inne symptomy, charakterystyczne dla danej dolegliwości. Ból głowy przy przeziębieniu czy grypie to zupełnie inny rodzaj bólu niż np. migrena. Co istotne, o ile w przypadku grypy pojawia się niemal zawsze i jest bardzo intensywny, o tyle podczas przeziębienia może być stosunkowo delikatny i ustępuje wraz z innymi objawami [11]. Ból głowy obserwuje się także przy infekcjach bakteryjnych (np. anginie paciorkowcowej).

 

Ból głowy spowodowany infekcją występuje w każdym wieku. Najczęściej pojawia się w miesiącach jesienno-zimowych, ponieważ wówczas obserwuje się wzmożone zachorowania na grypę i przeziębienie [7]. Warto jednak pamiętać, że zakażenie wirusami może zdarzyć się przez cały rok. Szczególnie narażone są osoby, które przebywają w dużych skupiskach.

Ból głowy podczas grypy

Ból głowy podczas grypy występuje wraz z innymi charakterystycznymi symptomami, takimi jak [7]:

• gorączka,
• wyczerpanie,
• ból mięśni i stawów,
• suchy i uciążliwy kaszel,
• dreszcze,
• brak apetytu.

 

Najczęściej jest bardzo silny, pojawia się nagle i obejmuje całą głowę. Może towarzyszyć mu ból gałek ocznych i tzw. światłowstręt. Niekiedy prowadzi do znacznego obniżenia sprawności psychoruchowej, nadmiernej senności oraz ogólnego wyczerpania organizmu.

 

Za ból głowy w czasie grypy odpowiadają procesy patologiczne wywołane obecnością i namnażaniem się wirusa grypy. Do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą, drogą kropelkową lub przez zakażony przedmiot. Objawy pojawiają się nagle i są bardzo nasilone. Utrzymują się przez około 7 dni, ale zdarza się, że są obecne dłużej [7].

Ból głowy podczas przeziębienia

Przy przeziębieniu ból głowy jest zwykle mniej intensywny niż podczas grypy, chociaż w tym przypadku bardzo wiele zależy od indywidualnych skłonności pacjenta oraz przebiegu samej choroby. Zwykle towarzyszą mu [11]:

• podwyższona temperatura ciała,
• kichanie,
• zmęczenie i osłabienie,
• ogólne złe samopoczucie i uczucie rozbicia,
• ból głowy,
• ból gardła,
• upośledzenie węchu i smaku,
• zatkany nos,
• katar,
• chrypka,
•  

 

Dla przeziębienia typowy jest nieco słabszy ból głowy, najczęściej zlokalizowany w jednym miejscu. Nie musi pojawiać się od razu, niekiedy głowa zaczyna boleć dopiero w kolejnych dniach trwania choroby. Ból powinien ustąpić po zastosowaniu odpowiednich środków zaradczych, mających na celu złagodzenie i wyeliminowanie przeziębienia.

 

Przeziębienie ma mniejsze nasilenie od grypy. Infekcja trwa około 7–10 dni, ale objawy są najbardziej dokuczliwe przez 3 pierwsze doby. Przeziębienie jest spowodowane przez inne wirusy niż grypa (są to głównie rhinowirusy), ale do zakażenia dochodzi w podobny sposób [11].

Jak radzić sobie z bólem głowy podczas przeziębienia lub grypy?

Ponieważ ból głowy pojawia się w wyniku choroby — grypy lub przeziębienia — konieczne jest przede wszystkim zwalczanie konkretnej choroby. Bardzo ważne jest prawidłowe rozpoznanie, czy organizm został zainfekowany przez wirus grypy, czy też inne wirusy (np. rinowirusy), charakterystyczne dla przeziębienia. Warto zadziałać też na objawy – tutaj pomocne są środki farmakologiczne dostępne bez recepty. Można także sięgnąć po naturalne i domowe sposoby, które są skuteczne w przy bólu głowy [12].

Leczenie farmakologiczne bólu głowy

Jeżeli przyczyną bólu głowy jest przeziębienie lub grypa, można sięgnąć po leki przeciwbólowe dostępne bez recepty. Do wyboru są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) lub paracetamol. Należy je dawkować zgodnie z zaleceniami producenta lub lekarza [12].

 

Na przeziębienie i grypę mogą sprawdzić się preparaty złożone, np. Febrisan. Jest to połączenie paracetamolu z witaminą C i fenylefryną. Dzięki temu łagodzi on nie tylko ból głowy, ale także inne objawy (gorączkę, ból gardła, katar) [13].

 

Nie ma leku na przeziębienie. Istnieją jednak preparaty, które lekarz może przepisać w celu zwalczenia wirusa grypy. Są to inhibitory neuraminidazy, które blokują namnażanie się patogenu w organizmie człowieka. Zaleca się je szczególnie w przypadku osób starszych, przewlekle chorych i małych dzieci [14].

Naturalne i domowe sposoby na ból głowy

W leczeniu bólów głowy duże znaczenie mają domowe i naturalne sposoby. Nie usuwają one przyczyny dolegliwości, ale przyczyniają się do ich złagodzenia. Są one uznawane za bezpieczne i dobrze tolerowane przez organizm. Jednak ich skuteczność może być różna w przypadku każdej osoby.

 

Przy bólu głowy można próbować nieco go uśmierzyć poprzez wykonywanie letnich okładów na czoło i szyję. W tym celu należy zmoczyć mały ręcznik lub gazę wodą i przyłożyć go do skroni. Taka terapia powinna trwać około 10–15 minut. Można powtarzać ją kilka razy dziennie.

 

Na bóle głowy pomocny może być również delikatny masaż skroni. Należy przyłożyć do skóry palec środkowy i wskazujący, a następnie wykonywać okrężne ruchy (zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Można przesuwać palce od skroni do środka czoła. Masaż głowy również można wykonywać kilka razy dziennie.

 

Bardzo ważny dla przebiegu całej choroby jest również odpoczynek, a także prawidłowe nawadnianie organizmu. Warto zadbać o to, aby osoba, która doświadcza bólu głowy przebywała w przewietrzonym pomieszczeniu, w którym nie ma zbędnych źródeł światła i hałasu. Choremu należy podawać często wodę, ale w małych ilościach. Pacjent powinien też regularnie oczyszczać drogi oddechowe z zalegającej w nich wydzieliny [15].

 

Przy bólu głowy dobrze sprawdzają się preparaty roślinne. Szczególnie dobrze działa kora wierzby i czarny bez. W sklepach zielarskich można kupić susz do przyrządzenia naparów [12].

Bóle głowy – kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Jeśli ból głowy nie ustępuje pomimo złagodzenia innych symptomów, należy udać się po poradę do specjalisty. Utrzymująca się przez dłuższy czas dolegliwość może być sygnałem, że choroba nie została do końca wyleczona, lub też doszło do powikłań, np. zapalenia zatok lub zajęcia układu nerwowego. Jeżeli lekarz pozna przyczynę bólu, może wdrożyć skuteczną terapię.

 

Po pomoc medyczną należy udać się niezwłocznie, gdy ból głowy nasila się, znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie lub towarzyszą mu: utrata świadomości, niedowłady, zaburzenia widzenia [9].

Jak wygląda diagnostyka bólów głowy?

Podstawowym narzędziem diagnostycznym przy bólach głowy jest wywiad lekarski. Lekarz pyta o:

• czas trwania objawów,
• stopień nasilenia objawów,
• objawy towarzyszące.

 

Wykonuje także podstawowe badanie przedmiotowe (osłuchiwanie klatki piersiowej, ocena stanu błony śluzowej gardła, pomiar ciśnienia tętniczego krwi), które pozwala potwierdzić lub wykluczyć infekcyjne podłoże bólu głowy. Jeżeli to konieczne, wydaje skierowanie na badania laboratoryjne krwi, badania obrazowe (np. tomografię komputerową), badanie neurologiczne lub laryngologiczne. Po ustaleniu przyczyny wydaje zalecenia dotyczące terapii. Chociaż często ból głowy pojawia się samoistnie i nie ma uchwytnej przyczyny lub jest jednym z objawów przeziębienia lub grypy – nigdy nie można go ignorować.

 

Źródła:

1. A. Prusiński, Niektóre nowe aspekty kliniczne bólów głowy, “Polski Przegląd Neurologiczny” 2006, t. 2, nr 2, s. 73-77.
2. M. Zgorzalewicz, Patomechanizm migrenowych bólów głowy, “Neurologia Dziecięca” 2005, nr 28, s. 7-14.
3. M. Chochowska i in., Napięciowe bóle głowy a zespół bólu mięśniowo-powięziowego. Część I. Klasyfikacja, etiopatogeneza, kryteria diagnostyczne, “Hygeia Public Health” 2015, nr 50, s. 283-287.
4. Samoistne bóle głowy, “Neurologia Praktyczna” https://neurologia-praktyczna.pl/a2654/Samoistne-bole-glowy.html (dostęp 09.08.2021).
5. A. Prusiński, Bóle głowy - wybrane problemy, “Polski Przegląd Neurologiczny” 2008, t. 4, nr 1, s. 9-14.
6. Klasterowy ból głowy: zaniedbywany problem w codziennej praktyce. Nowe dane i poglądy, “Neurologia Praktyczna” https://neurologia-praktyczna.pl/a2417/Klasterowy-bol-glowy--zaniedbywany-problem-w-codziennej-praktyce--Nowe-dane-i-poglady.html (dostęp 09.08.2021).
7. M. Makowiec-Dyrda, T. Tomasik, A. Windak i in., Zapobieganie, rozpoznawanie i leczenie grypy. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce 2019, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019.
8. P. Wardas, J. Markowski, A. Piotrowska-Seweryn, Przegląd aktualnych wytycznych w zakresie diagnostyki i leczenia zapaleń zatok przynosowych z praktycznym komentarzem, “Forum Medycyny Rodzinnej” 2014, t. 8, nr 4, s. 159–168.
9. R. Mazur, M. Świerkowska-Miastkowska, Udar mózgu - pierwsze objawy, “Choroby Serca i Naczyń” 2005, t. 2, nr 2, s. 84–87.
10. A. Fauci i in., Interna Harrisona. Tom 1, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2002.
11. R. Eccles, Understanding the symptoms of the common cold and influenza, The Lancet Infectious Diseases, 2005 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7185637/ (dostęp: 09.08.2021).
12. M. Mańka, Substancje lecznicze stosowane w przeziębieniu, “Lek w Polsce” 2014, nr 7-8, s. 21-34.
13. https://febrisan.pl/ (dostęp 09.08.2021).
14. B. Stanisz, Terapia grypy, Farmacja Polska, 2009, t. 65, nr 1, s. 9–14.
15. M. Rygalski, E. Zawisza, Postępowanie terapeutyczne w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2015, t. 25, nr 9, s. 16-26.

Ból gardła to często występujący objaw, który pojawia się zarówno u dorosłych, jak i dzieci. Niekiedy jest na tyle uciążliwy, że zakłóca codzienną aktywność i powoduje znaczne pogorszenie samopoczucia. Może mieć wiele przyczyn – najczęściej są to infekcje wirusowe lub bakteryjne. Sprawdź, skąd bierze się ból gardła i jak sobie z nim poradzić.

Ból gardła to częsta przyczyna wizyt w gabinetach lekarskich. Zdarza się, że rocznie na 1000 mieszkańców przypada nawet 200 konsultacji z tego powodu [1]. Większość przypadków obserwuje się na wiosnę, jesień i zimę, co nie oznacza, że nie chorujemy również latem. Podstawą jest przeprowadzenie rzetelnej diagnostyki i postawienie odpowiedniego rozpoznania, co umożliwia włączenie skutecznego leczenia i uniknięcie powikłań.

Ból gardła

Jest to objaw w większości przypadków spowodowany stanem zapalnym w obrębie błony śluzowej gardła [1]. Może występować samodzielnie, jednak najczęściej towarzyszą mu jeszcze inne dolegliwości – w zależności od tego, co jest jego przyczyną. Ból utrzymuje się przez cały czas lub pojawia się tylko w określonych sytuacjach (np. przy przełykaniu śliny, w czasie mówienia).

Ból gardła może być opisywany przez pacjentów również jako kłucie lub drapanie. Zdarza się też, że nieodłączną dolegliwością jest chrząkanie, chrypka lub kaszel. Niekiedy ból może promieniować do innych struktur – najczęściej do ucha (otalgia) [2].

Dolegliwości opisane powyżej są związane z unerwieniem czuciowym gardła, które jest niezwykle bogate. Zaopatruje je podśluzówkowy splot włókien nerwowych nerwów: językowo-gardłowego, trójdzielnego i błędnego [2].

Ból gardła może mieć różny stopień nasilenia. Zdarza się, że jest silny i uporczywy – na tyle, że utrudnia codzienne funkcjonowanie i prowadzi do obniżenia jakości życia. Bez względu na charakter i nasilenie wciąż pozostaje jednym z głównych powodów wizyt u lekarza rodzinnego [3].

Jakie są przyczyny bólu gardła?

Za ból gardła odpowiadają różne czynniki. Najczęstszą przyczyną jest zapalenie gardła na tle infekcyjnym. Jednak dolegliwości mogą wywołać również inne schorzenia, które nie są związane z działaniem drobnoustrojów i stanem zapalnym. Ustalenie, co jest przyczyną bólu gardła ma znaczenie głównie dla procesu leczenia [2].

Infekcje wirusowe

W zdecydowanej większości przypadków przyczyną bólu jest zapalenie gardła na tle wirusowym. Wirusy odpowiadają nawet za 95% infekcji u dorosłych i 85% infekcji u dzieci [3]. Większość zakażeń obserwuje się wiosną i jesienią [1].

Wirusowe zapalenie gardła może być spowodowane przez [1]:

• rynowirusy,
• adenowirusy,
• koronawirusy,
• wirusy grypy,
• wirusy paragrypy,
• wirus Epsteina-Barr,
• wirusy Coxsackie,
• wirus opryszczki zwykłej (HSV).

Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt z osobą chorą (a dokładniej wydzieliną nosogardła, w której obecne są patogeny). Okres inkubacji wynosi od 1–6 dni [1]. Poza bólem gardła obecne są także inne objawy. Zalicza się do nich m.in. podwyższoną temperaturę ciała, nieżyt nosa, bóle mięśni i stawów, kaszel, ogólne zmęczenie i uczucie rozbicia, biegunkę, zapalenie spojówek [3].

Na podstawie objawów towarzyszących można podejrzewać, jaki wirus odpowiada za zapalenie gardła. Jeżeli bólowi towarzyszy zapalenie spojówek, choroba jest wywołana przez adenowirusy. Natomiast koronawirusy i wirusy paragrypy dają typowy obraz przeziębienia [4].

Przy zapaleniu gardła wywołanym przez wirusy Coxsackie w na łukach podniebiennych, w przedsionku jamy ustnej i na dziąsłach obecne są zmiany o charakterze pęcherzykowym. Natomiast zakażenia HSV powodują zmiany zapalno-nadżerkowe [4].

Z kolei wirus Epsteina-Barr wywołuje chorobę, jaką jest mononukleoza zakaźna. Jej objawami są nie tylko bolące gardło, ale także powiększenie węzłów chłonnych szyi, powiększenie migdałków oraz gorączka (trwająca powyżej 7 dni). Zakażenia tego typu obserwuje się głównie u młodych osób – między 15. a 30. rokiem życia [4].

Infekcje bakteryjne

Znacznie rzadziej występuje zapalenie gardła spowodowane infekcją bakteryjną. Szacuje się, że bakterie odpowiadają za 15% zachorowań u dzieci i 4–10% zachorowań u osób dorosłych [4].

Większość infekcji jest spowodowana Gram-dodatnimi paciorkowcami grupy A [4]. Inne bakterie odpowiedzialne za bakteryjne zapalenie gardła to [2]:

• Streptococcus pneumoniae,
• Haemophilus influenzae,
• chlamydie,
• mykoplazmy,
• dwoinki rzeżączki.

Bakterie wywołują różne infekcje dróg oddechowych. Często jest to ostre zapalenie migdałków podniebiennych, czyli angina. Do zachorowań najczęściej dochodzi późną zimą i wczesną wiosną. Początek choroby jest nagły. Zwykle jako pierwsza pojawia się gorączka, następnie dołączają inne objawy: silny ból gardła, powiększenie węzłów chłonnych, obrzęk gardła, powiększenie migdałków podniebiennych (niekiedy z białym nalotem), bóle brzucha, nudności i wymioty [5].

Bakterie odpowiedzialne za zapalenie gardła przenoszą się drogą kropelkową – gdy osoba chora mówi, śmieje się, kicha lub kaszle, patogeny łączą się z cząsteczkami powietrza. Warto pamiętać, że zdarza się również nosicielstwo bezobjawowe – zwykle u dzieci [4].

Procesy nowotworowe

Ból gardła może być spowodowany procesami nowotworowymi, które toczą się w obrębie jamy ustnej i szyi. Ich przyczyną są niekontrolowane podziały nieprawidłowych komórek. Czynnikami ryzyka są m.in.: palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, wdychanie szkodliwych substancji, zakażenie HPV. Do niepokojących objawów – poza bólem gardła – zalicza się: uczucie ciała obcego w gardle, zmianę zabarwienia głosu, przewlekłą chrypkę, trudności w połykaniu, pogrubienie szyi [6].

Ból gardła wynika także z zastosowanego leczenia nowotworowego. Mowa o promieniowaniu jonizującym, które jest stosowane w terapii nowotworów głowy i szyi. Pod jego wpływem może rozwinąć się zapalenie poradiacyjne, które objawia się głównie dolegliwościami bólowymi [7].

Refluks żołądkowo-przełykowy

Bolące gardło może być wynikiem chorób, które toczą się w innych układach. Przykładem jest refluks żołądkowo-przełykowy. Jest on spowodowany spontaniczną relaksacją dolnego zwieracza przełyku, zaburzeniami motoryki przełyku, upośledzonym opróżnianiem żołądkowym, uszkodzeniem bariery antyrefluksowej lub czynnikami zewnętrznymi (m.in. nieodpowiednią dietą). W przebiegu choroby refluksowej dochodzi do zarzucania kwaśnej treści żołądkowej do wyższych odcinków przewodu pokarmowego. W wyniku podrażnienia błony śluzowej gardła rozwija się stan zapalny, czego objawem jest ból [8].

Inne przyczyny bólu gardła

Ból gardła nie musi być objawem chorób. Dolegliwości mogą pojawić się na skutek podrażnienia błony śluzowej. Do czynników drażniących zaliczamy [9]:

• suche powietrze,
• alergeny wziewne,
• dym papierosowy,
• alkohol,
• zmiany temperatury,
• różnego rodzaju substancje chemiczne,
•  

Ból gardła może być wynikiem nadużywania głosu. Dolegliwości pojawiają się głównie u tych osób, których obowiązki zawodowe wiążą się z mówieniem lub śpiewaniem.

Zdarza się, że ból gardła jest spowodowany urazem. Może do niego dojść w trakcie przełykania pokarmów lub połknięcia ciała obcego. Poszkodowany zgłasza nagły i ostry ból, który nasila się w trakcie połykania. Zdarza się, że ślina jest podbarwiona krwią – gdy dojdzie do uszkodzenia błony śluzowej gardła [2].

Ostry i przewlekły ból gardła

W praktyce klinicznej stosuje się następujący podział [2]:

• ostry ból gardła,
• przewlekły ból gardła.

W pierwszym przypadku dolegliwości wywołane są przez ostre procesy zapalne, które są skutkiem infekcji wirusowej lub bakteryjnej.

Natomiast przewlekłe zapalenie gardła jest skutkiem stanów zapalnych i zakażeń, które toczą się przez dłuższy czas. Rozwija się ono pod wpływem przedłużonej ekspozycji błony śluzowej gardła na szkodliwe i niekorzystne czynniki (np. zanieczyszczenia). Przyczyną bólu mogą być również przewlekłe procesy zapalne pochodzące z sąsiadujących struktur (np. zatok przynosowych) lub z innych części organizmu [2].

Czy bolące gardło jest wskazaniem do wizyty u lekarza?

Ból gardła jest objawem występującym często i powszechnie. Dlatego wiele osób w pierwszej kolejności podejmuje samodzielne próby jego złagodzenia. W przypadku infekcji wirusowej lub dolegliwości spowodowanych podrażnieniem są one wystarczające, aby poczuć się lepiej. W aptekach są dostępne bez recepty różnego rodzaju leki przeciwbólowe i przeciwzapalne.

Domowe leczenie nie jest wystarczające w przypadku zapalenia gardła wywołanego bakteriami. Wówczas niezbędna jest pomoc lekarza. Warto przy tym mieć na uwadze, że tylko medyk jest w stanie określić przyczynę bólu gardła.

Kiedy wizyta u lekarza jest wskazana? Gdy:

• ból gardła jest silny i uciążliwy,
• ból gardła utrzymuje się od kilku dni,
• leki dostępne bez recepty nie przynoszą ulgi,
• bólowi gardła towarzyszą jeszcze inne objawy (zwłaszcza gorączka, bardzo złe samopoczucie),
• ból gardła często nawraca,
• ból gardła znacznie utrudnia lub uniemożliwia połykanie pokarmów,
• doszło do połknięcia ciała obcego lub oparzenia.

Z bólem gardła można zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu lub laryngologa.

Diagnostyka bólów gardła

Ostre zapalenie gardła w codziennej praktyce lekarskiej jest rozpoznawane na podstawie objawów klinicznych. Infekcje bakteryjne i wirusowe mają podobne objawy, jednak nieco różnią się przebiegiem. Przy stawianiu diagnozy lekarz może posługiwać się różnego rodzaju skalami oraz badaniami dodatkowymi [4].

W diagnostyce bólu gardła można zastosować badania laboratoryjne krwi, a także badania mikrobiologiczne. Posiew z gardła wykonywany jest przy podejrzeniu infekcji bakteryjnej. Jego alternatywą są szybkie testy wykrywające antygeny paciorkowca [4]. Jeżeli istnieją ku temu wskazania, pacjent jest kierowany na badania obrazowe lub endoskopowe.

Leczenie bólu gardła

Sposób leczenia bólu gardła zależy od tego, co jest jego przyczyną. Zastosować można leczenie przyczynowe (jego celem jest wyeliminowanie przyczyny dolegliwości) oraz objawowe (ma na celu złagodzenie nieprzyjemnych dolegliwości). Jako wsparcie specjalistycznej terapii dopuszczalne są domowe sposoby na ból gardła, które mogą poprawić komfort chorego.

Leczenie infekcji wirusowej

Infekcja wirusowa wymaga leczenia objawowego. Leki przeciwwirusowe (acyklowir i famcyklowir), które usuwają przyczynę, są stosowane głównie przy zakażeniach wirusami z rodziny herpes [4]. Preparaty dostępne są wyłącznie na receptę.

W leczeniu objawowym stosuje się leki przeciwbólowe (paracetamol) i przeciwzapalne (ibuprofen). Środki te jednocześnie wykazują działanie przeciwgorączkowe, co jest niezwykle ważne w przypadku infekcji wirusowych przebiegających ze wzrostem temperatury ciała [4].

Jeżeli przyczyną bólu gardła jest przeziębienie lub grypa, można sięgnąć po preparaty złożone – np. Febrisan. Jego głównym składnikiem jest paracetamol. Wspierają go witamina C oraz fenylefryna. Preparat działa kompleksowo – zmniejsza objawy infekcji oraz poprawia ogólną odporność, dzięki czemu organizm lepiej radzi sobie ze zwalczaniem patogenów. Febrisan ma postać hot drinka – zawartość saszetki rozpuszcza się w ciepłej wodzie. Przyjemnie rozgrzewa, ma delikatny smak i przynosi szybką ulgę [10].

Na chore gardło można zastosować leki o działaniu miejscowym. Są one dostępne w formie tabletek, pastylek do ssania lub sprayów. Stosuje się w nich następujące substancje aktywne [11]:

• ambroksol – działa znieczulająco,
• chlorchinaldol – substancja o działaniu antyseptycznym,
• chlorowodorek benzydaminy – działa przeciwobrzękowo i przeciwzapalnie,
• mentol – zmniejsza czułość nerwów czuciowych błony śluzowej gardła,
• flurbiprofen – działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie,
• lidokaina – działa znieczulająco [3],
• chlorheksydyna – działa przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo [3].

W leczeniu objawowym dobrze sprawdzają się nie tylko pastylki i aerozole. Pacjenci z powodzeniem sięgają po preparaty do płukania gardła. Działają one antyseptycznie, przeciwzapalnie i przeciwbólowo.

Leki ogólnoustrojowe działają dłużej od preparatów do stosowania miejscowego. Jednak w przypadku tych drugich efekt terapeutyczny zwykle pojawia się szybciej. Dzieje się tak ponieważ substancja czynna jest podawana w dużym stężeniu bezpośrednio do miejsca, w którym toczy się proces zapalny [3].

Wszystkie powyższe leki na ból gardła służą do krótkotrwałego leczenia. Należy je stosować zgodnie z zaleceniami producenta, które są opisane w ulotce dołączonej do opakowania.

Leczenie infekcji bakteryjnej

Przy infekcji bakteryjnej konieczne jest podanie antybiotyku. Jest to lek, który ma działanie bakteriobójcze. Głównie stosuje się penicyliny i cefalosporyny II generacji. Ze względu na narastającą antybiotykooporność związaną z nadużywaniem antybiotykoterapii, tego typu leczenie zarezerwowane jest wyłącznie dla osób z potwierdzonym zakażeniem bakteryjnym [1]. Jednocześnie stosować można leki przeciwbólowe o działaniu miejscowym i ogólnym oraz naturalne i domowe sposoby na ból gardła.

Domowe i naturalne sposoby na ból gardła

W łagodzeniu bólu gardła sprawdza się nie tylko farmakoterapia. Metody niefarmakologiczne stanowią wartościowe uzupełnienie terapii. Ukojenie w nieprzyjemnych dolegliwościach mogą przynieść substancje naturalne, które mają właściwości powlekające błony śluzowe. Należą do nich: siemię lniane, miód, wyciąg z prawoślazu [3].

Dobrze sprawdza się również płukanie gardła naparem z szałwii lekarskiej lub tymianku. Zioła te mają właściwości przeciwzapalne i antyseptyczne [7, 12].

Oprócz tego należy zadbać o dostęp świeżego powietrza i jego odpowiednie nawilżenie. W tym celu można zastosować nawilżacze powietrza. Suche powietrze powoduje przesuszenie błony śluzowej gardła, co powoduje podrażnienie i osłabia jej mechanizmy obronne przed patogenami. Unikać należy dymu papierosowego [3], spożywania zimnych napojów i pokarmów oraz nadwyrężania głosu.

Jak uchronić się przed bólem gardła?

Można podjąć działania profilaktyczne, które pozwalają zmniejszyć ryzyko stanu zapalnego gardła. Przede wszystkim unikać należy kontaktu z osobą chorą, a także skupisk ludzi w okresie wzmożonego zachorowania na grypę i przeziębienie. Trzeba pamiętać o częstym myciu rąk oraz ich dezynfekcji (gdy nie ma dostępu do wody i mydła - np. w miejscach publicznych). Dobrze jest unikać ekspozycji na dym papierosowy oraz ograniczyć przebywanie w pomieszczeniach z suchym powietrzem (np. klimatyzowanych) lub zadbać o jego nawilżenie.

 

 

Źródła:

1. B. Kalicki i in., Ból gardła – kiedy leczenie objawowe jest wystarczające?, “Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2012, t. 8, nr 2, s. 107-110.
2. E. Waśniewska-Okupniak, Ból gardła, “Lekarz POZ” 2020, nr 5, s. 253-257.
3. E. Kuchar, M. Karlikowska-Skwarnik, Leczenie ostrych stanów zapalnych gardła, “Zakażenia XXI wieku” 2018, nr 1, s. 175-182.
4. E. Gowin, W. Horst-Sikorska, Leczenie zapalenia gardła bez antybiotyku – czy to możliwe?, “Farmacja Współczesna” 2012, nr 5, s. 83-89.
5. A. Syryło, Zapalenie migdałków podniebiennych, “Alergoprofil” 2009, nr 1, s, 11-15.
6. A. Komorowski, Nowotwory złośliwe gardła (rak gardła), https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/148021,rak-gardla (dostęp 11.07.2022).
7. J. Wysocki, K. Nowicka-Falkowska, Przegląd preparatów pochodzenia roślinnego stosowanych w stanach dysfunkcji błony śluzowej jamy ustnej i gardła, “Polski Przegląd Otolaryngologiczny” 2013, nr 2, s. 146-158.
8. M. Korzonek, A. Dziergas, M. Kuczyńska, Choroba refluksowa przełyku (GERD) - problem wciąż aktualny, “Forum Medycyny Rodzinnej” 2014, t. 8, nr 5, s. 201-210.
9. M. Zagor, P. Czarnecka, M. Janoska-Jaździk, Ostre i przewlekłe zapalenie gardła, Medycyna Praktyczna, 2018 https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-jamy-ustnej-i-gardla/179684,ostre-i-przewlekle-zapalenie-gardla (dostęp 11.07.2022).
10. Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Febrisan, (750 mg + 60 mg + 10 mg)/5 g, proszek musujący https://febrisan.pl/download/Febrisan.pdf (dostęp 11.07.2022).
11. M. Mańka, Substancje lecznicze stosowane w przeziębieniu, “Lek w Polsce”, 2014, t. 24, nr 07-08, s. 21-34.
12. D. Jałoza, M. Kamińska-Jałoza, Fitoterapia stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej, “Herbalism”, 2015, nr 1, s. 76-83.

Każdy z nas przynajmniej raz w życiu miał katar. Są osoby, które zmagają się z nim często – nawet przez większą część roku. Jest to bardzo nieprzyjemny i uciążliwy objaw, który nie tylko pogarsza ogólne samopoczucie, ale też może znacznie utrudnić codzienną aktywność. Przyczyny zatkanego nosa i wypływającej wydzieliny mogą być różne – od infekcji, przez alergię, po stany niezwiązane z chorobą. Sprawdź, skąd się bierze katar.

Katar kojarzy się przede wszystkim z infekcją górnych dróg oddechowych. Jest to podstawowy objaw przeziębienia, grypy i zapalenia zatok przynosowych. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że pojawienie się wycieku z nosa nie zawsze oznacza, że do organizmu wtargnęły drobnoustroje. Ważne jest, aby prawidłowo rozpoznać przyczynę kataru, ponieważ od niej w głównej mierze zależy postępowanie terapeutyczne. Aby to zrobić, należy udać się do lekarza i wykonać niezbędne badania diagnostyczne.

Katar – podstawowe informacje

W nomenklaturze medycznej zamiast określenia katar stosowany jest termin "nieżyt nosa" [1]. Pojęcie to jednak przyjęło się w mowie potocznej. Dlatego jest powszechnie stosowane. Katar najczęściej jest objawem innych schorzeń, chociaż może występować samodzielnie.

Katar jest definiowany jako zapalenie błony śluzowej nosa [2]. Jest on rozpoznawany, gdy charakterystyczne dla niego objawy utrzymują się przez minimum godzinę w 2 kolejnych dniach [3]. Nieżyt nosa to jedna z najczęstszych przyczyn wizyt u lekarza pierwszego kontaktu. Szacuje się, że ostra postać zapalenia błony śluzowej nosa dotyczy nawet 16% populacji, przewlekła 4% populacji, a alergiczny nieżyt nosa to problem, z którym może zmagać się nawet 40% populacji [4].

Katar może pojawić się u osób w każdym wieku. Na jego wystąpienie jesteśmy narażeni przez cały rok. Szczególnie często pojawia się w miesiącach jesienno-zimowych [5] (gdy jest związany z infekcją) lub na wiosnę (gdy jest związany z alergią, ponieważ właśnie wtedy w powietrzu jest wysokie stężenie alergenów wziewnych).

Często stan zapalny obejmuje nie tylko błonę śluzową nosa, ale także zatoki przynosowe. Są to przestrzenie pneumatyczne, które znajdują się w kościach twarzoczaszki. Są one połączone z jamą nosową i wspierają jej funkcje oddechowe i zmysłowe [6].

Jak powstaje katar?

Jama nosowa człowieka jest wyścielona błoną śluzową. Pokrywa ją nabłonek wielowarstwowy migawkowy. Znajdują się w niej liczne naczynia krwionośne, komórki węchowe, a także komórki produkujące śluz. Wydzielina jest potrzebna do rozpuszczania substancji chemicznych obecnych w powietrzu, które odpowiadają za zapach [7]. Nie jest to jego jedyna rola. Śluz nawilża jamę nosową. Jest to niezbędne, aby mogła ona pełnić swoją funkcję.

Przez jamę nosową przechodzi powietrze, które następnie jest dostarczane do płuc. Zanim tak się stanie, musi zostać ogrzane i oczyszczone z zanieczyszczeń i patogenów, które są powszechnie obecne w środowisku. Odpowiada za to błona śluzowa nosa. Z tego powodu jest ona nieustannie narażona na kontakt z czynnikami, które mogą wywołać stan zapalny, czego skutkiem jest katar.

Na skutek stanu zapalnego dochodzi do wzmożonej produkcji śluzu. Jest go na tyle dużo, że zaczyna spływać po tylnej ścianie gardła lub wypływa przez nozdrza. Jednocześnie pojawia się obrzęk błony śluzowej nosa. Do jego skutków należą zatkany nos i problemy z oddychaniem [5].

Skąd się bierze katar?

Ważniejsze od tego, jak powstaje katar, są przyczyny nieżytu nosa. Ich ustalenie umożliwia przeprowadzenie skutecznej terapii oraz wdrożenie działań profilaktycznych, co znacznie poprawia komfort chorego.

Skąd się bierze katar? Może mieć on podłoże [2]:

• infekcyjne,
• alergiczne,
• niealergiczne,
•  

Zdarza się, że mechanizm powstawania kataru jest niejasny – zwykle związany z nadreaktywnością błony śluzowej nosa. W takich sytuacjach nie zawsze udaje się ustalić jego przyczyny [5].

Katar infekcyjny

Katar bardzo często jest spowodowany obecnością patogenów w jamie nosowej. Wirusy i bakterie wnikają do błony śluzowej, gdzie intensywnie się namnażają. Przedostają się one do organizmu drogą powietrzną lub kropelkową – zwykle przez kontakt z osobą chorą. Możliwe jest przeniesienie ich w okolicę nosa na brudnych rękach, z czego często nie zdajemy sobie sprawy.

W większości przypadków katar infekcyjny jest wywołany przez wirusy. Mowa wówczas o przeziębieniu. Za infekcję odpowiadają głównie rhinowirusy. Ale groźne są też inne patogeny powszechnie występujące w środowisku: adenowirusy, wirusy paragrypy, enterowirusy [8], a także wirusy grypy. Katar często jest pierwszym objawem infekcji górnych dróg oddechowych.

Początkowo wydzielina z nosa jest przezroczysta i pochodzi z komórek produkujących śluz. Jest to naturalna reakcja organizmu na czynniki drażniące. Wiąże się ze stymulacją nerwu trójdzielnego. Jednak w kolejnych dniach choroby zmienia się jej charakter. Śluz ulega zgęstnieniu i przyjmuje żółty lub zielony kolor. Jest to spowodowane obecnością komórek układu immunologicznego – głównie leukocytów [8].

Warto pamiętać, że katar jest również objawem infekcji bakteryjnej. Bakterie przedostają się do organizmu w taki sam sposób, jak wirusy. Zdarza się, że początkowo zakażenie jest wirusowe, ale z czasem ulega nadkażeniu. Katar bakteryjny obserwuje się zdecydowanie rzadziej.

Infekcyjny nieżyt nosa może być [4]:

• ostry – trwa do 10 dni,
• przewlekły – trwa do 12 tygodni.

Przewlekły nieżyt nosa o podłożu bakteryjnym często przebiega wraz z zapaleniem zatok. Są na niego narażone osoby z osłabioną odpornością (np. chorzy na AIDS) [4].

Katar alergiczny

Często obserwuje się również alergiczny nieżyt nosa. Ma on podłoże zapalne. Stan zapalny rozwija się pod wpływem alergenów. Są to substancje, które u pewnych osób powodują reakcje nadwrażliwości, w której biorą udział specyficzne przeciwciała klasy IgE. Są one skierowane przeciwko tym konkretnym czynnikom drażniącym [2]. Częsty określeniem na alergiczny nieżyt nosa jest katar sienny.

W większości przypadków alergiczny katar jest spowodowany alergenami wziewnymi. Są to substancje obecne w powietrzu. Szczególnie łatwo uczulają pyłki traw, drzew, kwiatów i chwastów. Warto jednak pamiętać, że do alergenów wziewnych zaliczamy również kurz, sierść i pleśń [5]. Katar sienny jest niezwykle uciążliwym schorzeniem, ponieważ wyeliminowanie czynników drażniących z otoczenia chorego jest trudne, a niekiedy wręcz niemożliwe.

Wyróżniamy:

• sezonowy nieżyt nosa – objawy pojawiają się w miesiącach związanych z okresem pylenia roślin,
• przewlekły nieżyt nosa – objawy nie są związane z pyleniem roślin, a z działaniem innych alergenó

Warto zdawać sobie sprawę, że katar alergiczny może współistnieć z katarem infekcyjnym.

Katar niealergiczny

Niealergiczny nieżyt nosa to katar, który ma charakter przewlekły - jego objawy występują przez cały rok. W błonie śluzowej nosa stwierdza się obecność eozynofilów. Są to komórki biorące udział w reakcjach alergicznych. Jednak nie stwierdza się żadnych innych cech typowych dla alergii. Testy alergiczne są ujemne, a poziom przeciwciał klasy IgE utrzymuje się na prawidłowym poziomie [4].

Niezapalny nieżyt nosa

Należy zdawać sobie sprawę, że katar nie musi być stricte związany ze stanem zapalnym. Mowa wówczas o niezapalnym, naczynioruchowym lub idiopatycznym nieżycie nosa. Jego przyczyną jest nadreaktywność błony śluzowej, co prawdopodobnie jest związane z działaniem autonomicznego układu nerwowego. Katar pojawia się na skutek zadziałania czynników drażniących – np. dymu lub określonego zapachu [2].

Do niezapalnych nieżytów nosa zalicza się również katar hormonalny. Wydzielina z nosa pojawia się na skutek zmian w gospodarce hormonalnej – np. związanych z cyklem menstruacyjnym. Taki rodzaj kataru często dokucza ciężarnym. Objawy ustępują samoistnie [2].

Przyczyną kataru są również niektóre leki. Objawy pojawiają się u osób, które przyjmują m.in. niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki przeciwpsychotyczne, leki zmniejszające ciśnienie tętnicze krwi. Nieżyt nosa jest także skutkiem nadużywania leków, które obkurczają naczynia krwionośne błony śluzowej nosa [2].

Jakie są objawy kataru?

O katarze mówimy, gdy obecne są następujące objawy [2]:

• cieknący nos (wydzielina może być wodnista lub gęsta),
• świąd nosa,
• zatkany nos,
• spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła,
• pogorszenie węchu lub jego czasowa utrata,
• kichanie,
• ból lub uczucie ucisku i rozpierania twarzy,
• zaczerwienienie nosa.

Zwykle obecne są także inne objawy, które zależą od przyczyny kataru. Przy infekcji górnych dróg oddechowych mogą wystąpić: gorączka, dreszcze, kaszel, bóle mięśni i stawów, ból głowy, ogólnie złe samopoczucie, zmęczenie [8]. Natomiast przy alergii często obecne są: zapalenie spojówek, pokrzywka, łzawienie oczu [9].

Czy można odróżnić katar wirusowy od bakteryjnego?

Przyjmuje się, że katar sienny ma postać wodnistej wydzieliny. Nie ma ona koloru i nie ulega zgęstnieniu. Nieco inne cechy ma infekcyjny nieżyt nosa. W początkowej fazie przeziębienia lub grypy przyjmuje postać wodnisto-śluzowej wydzieliny, która po kilku dniach ulega zgęstnieniu. Przyjmuje też żółty kolor. Infekcje bakteryjne charakteryzują się katarem gęstym, który ma zielony kolor i nieprzyjemny zapach (związany z ropieniem) [9].

Trzeba jednak pamiętać, że charakter wydzieliny daje nam jedynie wskazówkę, skąd wziął się katar. Aby poznać przyczynę trzeba wziąć pod uwagę również inne objawy kliniczne oraz wykonać badania.

Jak leczyć katar?

Leczenie kataru może być przyczynowe lub objawowe. W pierwszej kolejności stosowane są leki zlecone przez lekarza. W zależności od przyczyny są to leki przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne (antybiotyki), przeciwalergiczne (np. glikokortykosteroidy, leki przeciwhistaminowe) [4].

Główne działania skupiają się jednak na łagodzeniu objawów. Wskazane jest sięganie po leki, które zmniejszają obrzęk błony śluzowej, uszczelniają naczynia krwionośne i udrażniają drogi oddechowe. Preparaty te mają postać kropli i aerozoli [9]. Mogą one zawierać m.in. ksylometazolinę, oksymetazolinę, nafazolinę [10]. Popularne w łagodzeniu kataru są także roztwory soli morskiej.

W zwalczaniu kataru skuteczne mogą być również inhalacje z soli fizjologicznej (0,9% NaCl). Dzięki nim śluzówka nosa jest odpowiednio nawilżona, co znacznie poprawia komfort chorego [11]. Wskazane jest również płukanie jamy nosowej roztworem soli [4]. Osoba chora powinna pamiętać o systematycznym oczyszczaniu nosa, ponieważ zalegająca wydzielina stanowi bardzo dobrą pożywkę dla drobnoustrojów, co może prowadzić do nadkażenia bakteryjnego.

Objawy kataru można łagodzić przy pomocy aromaterapii. Wykorzystuje się w niej naturalne olejki eteryczne. Najlepiej sprawdzają się te o właściwościach przeciwzapalnych: eukaliptusowy, szałwiowy, z mięty pieprzowej [12].

Osoby, które zmagają się z przeziębieniem lub grypą, mogą sięgnąć po leki złożone, które łagodzą kilka objawów jednocześnie – gorączkę, ból i katar, a jednocześnie wspierają organizm w walce z infekcją. Przykładem jest Febrisan, który w składzie ma paracetamol, fenylefrynę (substancja zmniejszająca obrzęk błony śluzowej nosa) oraz witaminę C [13].

Katar – badania diagnostyczne

W wielu przypadkach katar może być leczony w warunkach domowych, bez konsultacji z lekarzem. Niektóre leki łagodzące objawy są dostępne bez recepty. Jednak konsultacja jest konieczna, gdy dolegliwości nasilają się, nie ustępują lub pojawiają się nowe. W takich sytuacjach konieczne może być rozpoczęcie farmakoterapii mającej na celu usunięcie przyczyny kataru lub wykonanie specjalistycznych badań (testów alergicznych, rynoskopii, wymazu z nosa, badań obrazowych, testów laboratoryjnych krwi). Nieżyt nosa może wymagać konsultacji z alergologiem lub laryngologiem [5].

Po jakim czasie ustępuje katar?

Czas utrzymywania się kataru zależy od jego przyczyny oraz zastosowanego leczenia. Przyjmuje się, że infekcyjny nieżyt nosa zwykle trwa około 7 dni [9]. Czas ten może się wydłużyć, jeżeli dojdzie do powikłań. Objawy utrzymują się dłużej, gdy mamy do czynienia z katarem alergicznym.

 

Bibliografia:

1. Fornal i in., Nieżyt nosa – najważniejsze fenotypy i endotypy oraz zasady leczenia, “Alergia Astma Immunologia” 2015, t. 20 (4), s. 242–252.
2. Jędrzejek, D. Pokorna-Kałwak, A. Mastalerz-Migas, Alergiczny i niealergiczny nieżyt nosa, “Lekarz POZ” 2020, nr 2, s. 137-141.
3. Morawiec-Sztandera, Nieżyty błony śluzowej nosa i postępowanie terapeutyczne z uwzględnieniem procesów regeneracyjnych, “Medycyna Biologiczna” 2017, nr 2, s. 57-65.
4. Śliwińska-Kowalska, Leczenie alergicznego i infekcyjnego nieżytu nosa i zatok przynosowych w świetle konsensusów międzynarodowych, “Otolaryngologia” 2016, nr 15, s. 145-151.
5. Sadowska, Katar jesienny czy alergia? Jak nie przeoczyć pierwszych objawów, “Lekarz POZ” 2020, nr 4, s. 221-224.
6. Sylwanowicz, A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1980.
7. Aleksandrowicz, R. Ciszek, K. Krasucki, Anatomia człowieka. Repetytorium na podstawie Anatomii człowieka A. Bochenka i M. Reichera, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.
8. Eccles, Understanding the symptoms of the common cold and influenza, The Lancet Infectious Diseases, 2005 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7185637/ (dostęp: 10.06.2022).
9. Szamborski, Katar - etiologia i skuteczne leczenie, “Farmacja Praktyczna” 2009, nr 10, s. 723-724.
10. Kamińska, Leki stosowane w przeziębieniu u dzieci, “Pediatria po Dyplomie” 2011, nr 5, s. 83-89.
11. Nowicka-Zuchowska, A. Zuchowski, Leczenie przeziębienia i grypy u dzieci, “Lek w Polsce” 2019, nr 11/12, s. 23-27.
12. Marwicka, K. Niemyska, S. Podraza, Terapeutyczne właściwości aromaterapii, “Kosmetologia Estetyczna” 2015, nr 4, s. 525-531.
13. Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Febrisan, (750 mg + 60 mg + 10 mg)/5 g, proszek musujący https://febrisan.pl/download/Febrisan.pdf (dostęp: 10.06..2022).

Gorączka, czyli podwyższona temperatura ciała, to naturalna reakcja obronna naszego organizmu, który próbuje poradzić sobie z infekcją bakteryjną, wirusową lub grzybiczą. Jeśli jednak temperatura jest zbyt wysoka i utrzymuje się przez dłuższy czas, konieczna jest szybka interwencja, ponieważ może stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia.

Bardzo ważne jest, aby poznać przyczynę gorączki. Dzięki temu możliwe jest wdrożenie skutecznej terapii i zapobieganie powikłaniom. Różnego rodzaju badania diagnostyczne pozwalają ustalić, jakie patologie powodują podwyższenie temperatury ciała, a także monitorować proces leczenia. Gorączka jest jedną z najczęstszych przyczyn konsultacji lekarskich na całym świecie [1].

Dlaczego temperatura naszego ciała się podnosi?

Fizjologiczna temperatura naszego ciała waha się w granicach 36,4°C a 37°C. Niektóre źródła podają, że u osób zdrowych może się ona obniżać nawet do 36°C [2]. Dokładna wartość nie jest stała. Temperatura ciała zależy pory dnia (najniższa jest rano, a najwyższa wczesnym wieczorem), aktywności fizycznej, temperatury otoczenia, wieku, płci, a w przypadku kobiet również miesięcznego cyklu płciowego [3].

Wiele zależy również od tego, gdzie mierzona jest temperatura ciała. Najczęściej wybieranym miejscem pomiaru jest dół pachowy lub pachwina w przypadku małych dzieci. Coraz chętniej ciepłota ciała sprawdzana jest na skórze czoła – za sprawą bezdotykowych termometrów na podczerwień. Trzeba jednak zaznaczyć, że pomiary te nie są najbardziej dokładne. Dzieje się tak ze względu na ochłodzenie skóry przez skurcz naczyń krwionośnych oraz ochładzanie się powłok ciała pod wpływem pocenia się i parowania [3].

Dlatego bardziej dokładna jest temperatura ciała mierzona w jamie ustnej – pod językiem. Trzeba jednak pamiętać, że dla tej metody są inne normy. Prawidłowa ciepłota ciała mieści się w zakresie 35,5-37,5°C. Tutaj również pewne czynniki mogą wpływać na pomiar temperatury - m.in. przyspieszony oddech i ostatnio wypite płyny [3].

 

Równie dokładny jest pomiar temperatury ciała w odbycie. W tym przypadku wpływ czynników środowiskowych na wynik jest znikomy. Jednak metoda ta nie jest powszechnie stosowana ze względu na nieprzyjemne doznania oraz ryzyko zakażenia. Prawidłowa temperatura ciała mierzona w odbytnicy mieści się w zakresie 36,6°C–37,9 °C [3].

 

Ponieważ temperatura ciała podlega działaniu wielu czynników, potrzebny jest mechanizm, który pozwala ją kontrolować. Odpowiada za to ośrodek termoregulacji. Działa on na zasadzie termostatu – gdy zachodzi taka potrzeba, powoduje podwyższenie lub obniżenie temperatury ciała [4].

 

 

Za kontrolę temperatury ciała człowieka odpowiada najmniejsza część międzymózgowia, czyli podwzgórze. To w nim znajduje się ośrodek termoregulacji, utrzymujący równowagę cieplną w całym organizmie. Podwyższona temperatura, nawet o 1° Celsjusza, powoduje przyspieszenie metabolizmu, dzięki czemu organizm może znacznie intensywniej produkować komórki odpornościowe walczące z infekcją, co sprawia, że wiele zarazków chorobotwórczych szybciej ginie.

 

Jak się zatem okazuje, cały proces związany z podwyższającą się temperaturą może być korzystny dla naszego organizmu. Jednak zbyt wysoka temperatura jest groźna dla zdrowia. Niezbędne jest więc uważne monitorowanie gorączki, a w razie potrzeby – skuteczne jej zwalczanie.

Co to jest gorączka?

Gorączka to stan, w którym temperatura ciała wzrasta powyżej 38°C [5]. Rozwija się on w podobnych mechanizmach, co fizjologiczne procesy termoregulacyjne (np. gdy człowiek jest narażony na niską temperaturę otoczenia). Różnica polega na zmianie punktu równowagi termicznej. Jest on ustawiany na wyższy poziom. Tym samym prawidłowa temperatura ciała (średnio 36,6 °C) jest uznawana za nieprawidłową. Dlatego organizm dąży do jej podwyższenia [1].

 

Gorączka jest efektem odpowiedzi ze strony wielu układów w organizmie człowieka. Swój udział w tym procesie mają mechanizmy neurologiczne, immunologiczne i endokrynologiczne. W jego przebiegu dochodzi również do zmiany fizjologicznych cech układów w ciele człowieka. Dlatego gorączka jest objawem, który świadczy o procesach patologicznych związanych z chorobą [1].

Rodzaje gorączki

W zależności od wysokości temperatury rozróżniamy różne stany gorączkowe:

• 38° – 38,5° Celsjusza – gorączka nieznaczna,
• 38,5° – 39,5° Celsjusza – gorączka umiarkowana,
• 39,5° – 40,5° Celsjusza – gorączka znaczna,
• 40,5° – 41° Celsjusza – wysoka gorączka,
• powyżej 41° Celsjusza – gorączka nadmierna.

 

Warto pamiętać, że rozróżniamy też stan podgorączkowy. Oznacza on podwyższoną temperaturę ciała. W czasie pomiaru pod pachą mieści się ona w zakresie 37,1-37,9°C.

 

Gorączka może różnić się przebiegiem. Wówczas mowa o torach gorączkowych. Tym samym wyróżniane są [5]:

• gorączka ciągła – cechuje się niewielkimi wahaniami ciepłoty ciała,
• gorączka przerywana – gorączka występuje co kilka dni,
• gorączka hektyczna – znaczne spadki temperatury (np. z brakiem gorączki rano i podwyższoną temperaturą ciała wieczorem).

 

Jeżeli gorączka utrzymuje się tylko przez jeden dzień, mowa o gorączce przelotnej. Wyróżniana jest także gorączka nieregularna, w której trudno jest określić jeden tor gorączkowy.

Jak poprawnie mierzyć temperaturę ciała?

Pomiar temperatury ciała jest podstawowym badaniem nie tylko diagnostycznym, ale też pozwalającym kontrolować przebieg gorączki i skuteczność jej leczenia. Aby wyniki były wiarygodne, konieczne jest przestrzeganie następujących zasad:

1. Temperaturę ciała należy mierzyć zawsze tą samą metodą i w tym samym miejscu na ciele.
2. Temperatura ciała nie powinna być mierzona po kąpieli i aktywności fizycznej.
3. W czasie pomiaru temperatury należy zachować spokój i pozostać bez ruchu.
4. Należy postępować według dalszych zaleceń producenta termometru do pomiaru ciepłoty ciała.

 

Regularne pomiary są ważne, aby kontrolować, czy nie wystąpiła ponownie wysoka ciepłota ciała, która wymaga podjęcia działań leczniczych.

Jakie są przyczyny gorączki?

Zwiększona ciepłota ciała, czyli gorączka, jest związana z pojawieniem się w organizmie pirogenów. Są to substancje, które mają zdolność do oddziaływania na ośrodek termoregulacji. Bardzo często są to białka będące produktem metabolizmu drobnoustrojów (wirusów, bakterii, grzybów, pasożytów). Mogą to jednak być również toksyny [3].

 

Gorączka jest jednym z objawów infekcji wirusowej lub bakteryjnej i bardzo często towarzyszy nam podczas przeziębienia lub grypy. Ale pojawia się również przy innych chorobach dróg oddechowych (np. ropne zapalenie gardła, zapalenie płuc, zapalenie zatok) oraz gdy dochodzi do zakażenia układu moczowego, pokarmowego lub neurologicznego. Wbrew pozorom podwyższona temperatura jest pożytecznym narzędziem w walce z chorobą, ponieważ ma na celu zwalczanie źródła infekcji.

 

Warto zdawać sobie sprawę, że okoliczności powstania gorączki nie muszą być związane z infekcją. Podwyższona temperatura ciała może być spowodowana procesami alergicznymi, autoimmunologicznymi lub nowotworowymi. Gorączka występuje niemal zawsze występuje w przebiegu stanu zapalnego [5].

Jakie objawy mogą towarzyszyć gorączce?

Gorączka niemal zawsze przebiega z następującymi objawami [5]:

• przyspieszenie akcji serca (średnio o 4,4 uderzenia na każdy dodatkowy 1° C),
• dreszcze (gdy temperatura ciała podnosi się),
• wzmożona potliwość (gdy temperatura ciała zaczyna się obniżać),
• ból głowy (związany z rozszerzeniem naczyń krwionośnych),
• zaczerwienienie skóry.

 

Dreszcze przy gorączce są związane z pobudzeniem ośrodka termoregulacji. Organizm próbuje w ten sposób dostosować się do zmiany punktu nastawczego termoregulacji [3].

 

Gorączka powoduje również ogólne osłabienie i pogorszenie samopoczucia, brak apetytu, zmęczenie. Pojawiają się też objawy towarzyszące, które są związane z przyczyną podwyższenia temperatury ciała. Mogą to być między innymi:

• dolegliwości wskazujące na infekcję dróg oddechowych (np. kaszel, chrypka, katar) [6],
• dolegliwości wskazujące na infekcję dróg moczowych (np. ból przy oddawaniu moczu, ból okolicy lędźwiowej, pieczenie w okolicy cewki moczowej) [7],
• dolegliwości wskazujące na neuroinfekcję (np. światłowstręt, sztywność karku) [8],
• dolegliwości wskazujące na infekcję układu pokarmowego (np. ból brzucha, wymioty).

 

Oprócz tego gorączce towarzyszą odchylenia od normy w badaniach laboratoryjnych.

Kiedy należy leczyć gorączkę?

Ponieważ podwyższona temperatura ciała należy do podstawowych mechanizmów obronnych organizmu, nie zawsze konieczne jest jej obniżanie. Przyjmuje się, że reakcji nie wymaga stan podgorączkowy. Podanie leków przeciwgorączkowych jest natomiast wskazane przy temperaturze ciała przekraczającej 38°C. Kluczowe znaczenie ma też racjonalne i stałe monitorowanie temperatury ciała.

 

Podkreśla się jednak, że gorączka jest wyczerpująca dla organizmu. Jest również przyczyną dyskomfortu i znacznego pogorszenia samopoczucia. W takich sytuacjach nie należy brać pod uwagę korzyści wynikających ze zwiększonej ciepłoty ciała w walce z drobnoustrojami, ale rozpocząć leczenie [3].

Kiedy trzeba udać się do lekarza?

Względnie niewysoka gorączka, czyli taka, która nie przekracza 39°C oraz wskazująca na infekcję bakteryjną lub wirusową, może być leczona w domu. W terapii stosuje się metody farmakologiczne, ale również naturalne i domowe. Przy niskiej gorączce można stosować naturalne preparaty, takie jak napar z kwiatu lipy, malin czy kory wierzbowej.

 

Są jednak sytuacje, w których gorączka musi zostać pilnie skonsultowana z lekarzem. Dzieje się tak, gdy temperatura ciała jest podwyższona przez kilka dni i obniża się wyłącznie po podaniu leków przeciwgorączkowych. Konsultacja jest również potrzebna, jeżeli dodatkowo występują następujące objawy:

• utrata przytomności,
• silny ból brzucha,
• silny ból głowy,
• zaburzenia świadomości,
• zatrzymanie stolca,
• wymioty,
• krwiste zabarwienie moczu,
• żółtaczka.

 

Interwencji wymaga również wysoka gorączka, a także utrzymujący się wzrost temperatury ciała, któremu nie towarzyszą objawy wskazujące na zakażenie.

Jak wygląda farmakologiczne leczenie gorączki?

Gorączka powinna być leczona przy pomocy leków przeciwgorączkowych. Większość z nich jest dostępnych bez recepty. Preparat musi być dostosowany do wieku osoby chorej. Należy go dawkować zgodnie z zaleceniami producenta i lekarza. Nie jest dopuszczalne łączenie leków, które należą do tej samej grupy środków przeciwgorączkowych. W razie wątpliwości dotyczących farmakologicznego leczenia gorączki, trzeba skonsultować się z lekarzem.

 

Najczęściej stosowanym lekiem przeciwgorączkowym jest paracetamol. Można podawać go zarówno dorosłym, jak i dzieciom. Nie został poznany dokładny mechanizm jego działania. Prawdopodobnie opiera się on na blokowaniu enzymów cyklooksygenazy w układzie nerwowym. Tym samym zablokowana jest produkcja prostaglandyn, więc nie dochodzi do rozwinięcia się stanu zapalnego, którego skutkiem jest gorączka. Działanie paracetamolu utrzymuje się od 4 do 6 godzin [6].

 

Jeżeli gorączce towarzyszą objawy przeziębienia lub grypy, można sięgnąć po paracetamol w formie preparatu złożonego. Zawiera on dodatkowo witaminę C oraz fenylefrynę. Obie substancje wspierają organizm w walce z infekcją. Pierwsza z nich uszczelnia naczynia krwionośne i wzmacnia odporność, a druga łagodzi obrzęk błony śluzowej nosa i tym samym ułatwia oddychanie [9]. Lek tego typu jest dostępny w aptekach bez recepty.

Leki przeciwgorączkowe mogą zawierać również substancje należące do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Najczęściej wybierany w walce z gorączką jest ibuprofen [6]. Również blokuje on produkcję prostaglandyn.

Bardzo ważne jest, aby zachować odpowiedni odstęp przed podaniem kolejnej dawki leku przeciwgorączkowego. Można stosować paracetamol i NLPZ zamiennie. Taki schemat terapii należy jednak omówić z lekarzem. Podkreśla się, że ważniejsza i skuteczniejsza jest prawidłowo przeprowadzona monoterapia (leczenie gorączki jednym lekiem), a więc odpowiednie dawkowanie i przestrzeganie odstępów między kolejnymi dawkami [3].

Naturalne sposoby na gorączkę

Gorączka może być obniżana również przy pomocy naturalnych sposobów. Metody te opierają się na stosowaniu ziół, które wykazują właściwości napotne, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe. Wspierają one leczenie farmakologiczne oraz mogą przyczynić się do poprawienia samopoczucia osoby chorej.

 

Przy gorączce można sięgnąć po:

• czarny bez – zawiera flawonoidy, które mają działanie napotne [10],
• kwiat lipy – zawiera flawonoidy, które obniżają temperaturę ciała dzięki działaniu napotnemu [11],
• jeżówka purpurowa – zawiera izobutyloamidy blokujące syntezę prostaglandyn [12],
• kora wierzby – wykazuje działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe [13],
• miód – wykazuje działanie napotne i antyoksydacyjne [14],
• czosnek – obniża poziom prostaglandyn [15],
• szałwia – działa przeciwzapalnie [13].

 

Zioła, które można stosować przy gorączce, można kupić w aptekach i sklepach zielarskich. Mają one postać herbat, soków, syropów lub gotowych preparatów w formie kapsułek.

Jak jeszcze można pomóc osobie z gorączką?

Podczas przeziębienia lub grypy należy kontrolować temperaturę ciała, aby jej wartość nadmiernie się nie zwiększyła. Bardzo ważne jest odpowiednie nawodnienie organizmu [3]. Podawanie do picia wody, elektrolitów lub naparów ziołowych zmniejsza ryzyko wystąpienia zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej.

Ważne jest też dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, takich jak białko czy witaminy. Warto pamiętać, że gorączka zwiększa zapotrzebowanie metaboliczne.

Osoba z gorączką powinna odpoczywać. Należy zapewnić jej komfort termiczny poprzez odpowiednie ubranie oraz zapewnienie warunków w pomieszczeniu, w którym przebywa [3].

Można zastosować chłodne okłady na czoło, klatkę piersiową lub pachwiny. Pomóc może również kąpiel. Trzeba jednak pamiętać, aby woda była jedynie 1 °C niższa od temperatury ciała. W przeciwnym razie może dojść do skurczu naczyń krwionośnych [3].

Źródła:

1. D. Ogoina, Fever, fever patterns and diseases called ‘fever’ – A review, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1876034111000256?via%3Dihub (dostęp 07.02.2022).
2. E.J. Walter i in., The pathophysiological basis and consequences of fever, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4944485/ (dostęp 07.02.2022).
3. J. R. Avner, Ostra gorączka, Pediatria po Dyplomie, 2009, t. 13 nr 5, s. 35–46.
4. L. Borodulin-Nadzieja, Fizjologia człowieka – podręcznik dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005.
5. Z. S. Pawłowski, Gorączka [w:] Z. S. Pawłowski, J. Stefaniak, Parazytologia kliniczna, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2017, s. 99.
6. A. Nowicka-Zuchowska, A. Zuchowski, Leczenie przeziębienia i grypy u dzieci, Lek w Polsce, 2019, t. 29, nr 11/12, s. 23–27.
7. W. Hryniewicz, Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki zakażeń układu moczowego u dorosłych http://antybiotyki.edu.pl/wp-content/uploads/Rekomendacje/uklmoczowyinternet.pdf (dostęp 07.02.2022).
8. M. Okarska-Napierała, E. Kuchar, Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci – postępowanie praktyczne, “Standardy Medyczne/Pediatria” 2017, t. 14, s. 241-250.
9. Fenylefryna [w:] Indeks Leków MP https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=295&id=295 (dostęp 07.02.2022).
10. M. Rygalski, E. Zawisza, Postępowanie terapeutyczne w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2015, t. 25, nr 9, s. 16-26.
11. J. Krajewska, Właściwości lecznicze kwiatostanów lipy, Lek w Polsce, 2014, t. 24, nr 10, s. 41–45.
12. I. Wawer, Roślinne preparaty przeciwwirusowe do wspomagania organizmu w czasie infekcji górnych dróg oddechowych, Lek w Polsce, 2020, t. 30, nr 3, s. 6–15.
13. M. Mańka, Substancje lecznicze stosowane w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2014, t. 23, nr 7-8, s. 21-34.
14. M. Bąkowska, K. Janda, Właściwości zdrowotne wybranych miodów, Pomeranian Journal of Life Sciences, 2018, t. 64, nr 3, s. 147-151.
15. M. Matysiak, K. Gaweł-Bęben, K. Rybczyńska, J. Gmiński, S. Surma, Porównanie wybranych właściwości biologicznych czosnku, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2015, nr 2, s. 160–169.

O przeziębienie nie jest trudno. Wystarczy spadek odporności i przebywanie w pobliżu osób chorych, aby pojawiły się nieprzyjemne objawy. Choroba zwykle ma łagodny przebieg i nie wymaga konsultacji lekarskiej. Zobacz, jak leczyć przeziębienie.

Przeziębienie jest zapaleniem błony śluzowej górnych dróg oddechowych, czyli gardła i nosa o podłożu wirusowym [1]. Do tej pory poznano kilkaset drobnoustrojów, które mogą je wywołać. Wśród nich są m.in. rinowirusy (najczęstsza przyczyna przeziębienia), enterowirusy, adenowirusy, enterowirusy oraz wirusy paragrypy [2]. Patogeny przenoszą się drogą powietrzno-kropelkową podczas kichania lub kaszlu oraz przez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną – również wtedy, gdy nie ma ona żadnych objawów [1]. Infekcja może pojawić się nawet kilka razy w roku [3]. Wiedza dotycząca tego, jak leczyć przeziębienie, pozwala złagodzić nieprzyjemne dolegliwości, a tym samym poprawić samopoczucie osoby chorej.

Jak rozpoznać przeziębienie?

Przeziębienie można rozpoznać na podstawie objawów, do których najczęściej zalicza się:

• podwyższoną temperaturę ciała,
• kichanie [1],
• zmęczenie i osłabienie,
• ogólne złe samopoczucie i uczucie rozbicia,
• ból głowy,
• ból gardła [3],
• upośledzenie węchu i smaku,
• zatkany nos,
• katar,
• chrypkę,
• kaszel [4].

Charakterystyczne dla przeziębienia jest stopniowe narastanie objawów. Oznacza to, że w pierwszej kolejności pojawia się zwykle zmęczenie i katar, a po kilku dniach dochodzą do tego pozostałe objawy. Jest to jedna z cech, która pozwala na odróżnienie przeziębienia od grypy lub infekcji bakteryjnej [1]. Grypa bądź infekcja bakteryjna rozwijają się bardzo gwałtownie.

Jak leczyć przeziębienie przy pomocy leków?

Jedną z możliwości leczenia przeziębienia jest sięgnięcie po środki farmakologiczne. Trzeba pamiętać, aby przed ich użyciem zapoznać się z informacjami zawartymi w ulotce dołączonej do opakowania. Dotyczą one wskazań, przeciwwskazań i właściwego dawkowania.

Do stosowania przy bólu głowy i podwyższonej temperaturze ciała przeznaczone są między innymi produkty zawierające paracetamol. Jego działanie polega na blokowaniu syntezy prostaglandyn, w wyniku, czego dochodzi do podwyższenia progu bólowego oraz do działania przeciwgorączkowego.  Należy stosować go doraźnie – to znaczy tylko w momencie wystąpienia objawów [4]. Paracetamol nie działa przeciwzaplanie.

Jest on jednym ze składników preparatów złożonych, które są przeznaczone do stosowania w przypadku przeziębienia lub grypy [1]. Często występuje on w towarzystwie witaminy C czy substancji udrażniających nos np. fenylefryna, pseudofedryna, które zmniejszą obrzęk i przekrwienie błon śluzowych [5].

Na katar i niedrożność nosa można zastosować jeszcze preparaty, które zawierają:

• oksymetazolinę,
• ksylometazolinę [6],
• nafazolinę,
• izotoniczny roztwór soli morskiej [4].

Mają one postać kropli lub aerozoli [6]. Na katar dobrze działają także roztwory soli fizjologicznej (0,9% NaCl) [1].

Przeziębieniu może towarzyszyć również kaszel. Niekiedy jest on bardzo uporczywy, a przez to przeszkadza w codziennym funkcjonowaniu. Dostępne na rynku preparaty na kaszel mają postać tabletek lub syropów. Zawarte w nich substancje czynne to m.in.: acetylocysteina, chlorowodorek ambroksolu, bromheksyna, lewodropropizyna, kodeina [4].

Domowe sposoby na przeziębienie

Warto także wiedzieć, jak leczyć przeziębienie domowymi sposobami, opartymi na  naturalnych składnikach. Na rynku dostępne są gotowe preparaty ziołowe. Można je także zrobić samodzielnie.

Zioła i rośliny, które znajdują zastosowanie w leczeniu przeziębienia to:

• prawoślaz lekarski – wykazuje działanie przeciwkaszlowe i nawilża błony śluzowe [6],
• lipa – wykazuje działanie przeciwkaszlowe i napotne [7],
• czarny bez – wykazuje działanie napotne [8], wykrztuśne i immunomodulacyjne [6],
• owoc dzikiej róży – jest bogaty w witaminy i stymuluje układ odpornościowy [6],
• pelargonia afrykańska – wykazuje działanie przeciwkaszlowe [6],
• kora wierzby – wykazuje działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe [4],
• szałwia – ma działanie przeciwzapalne [4].

Jak leczyć przeziębienie przy pomocy ziół? Należy sporządzić z nich napary, które następnie można użyć do płukania gardła lub wypić. Do napoju można dodać również inne składniki, które wykazują korzystny wpływ na organizm w czasie infekcji. Są to:

• miód – wykazuje działanie napotne, przeciwkaszlowe i antyoksydacyjne [9],
• propolis – wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i immunostymulujące [10],
• czosnek – ma właściwości przeciwbakteryjne i obniża poziom prostaglandyn [11].

Jak jeszcze pomóc osobie przeziębionej?

Osobie przeziębionej należy zapewnić warunki do odpoczynku i odpowiednią ilość snu. Pomieszczenie, w którym przebywa, powinno być wywietrzone, a powietrze odpowiednio nawilżone. Trzeba zadbać o jej komfort termiczny oraz pamiętać o nawodnieniu organizmu (częste picie małych ilości wody). Warto zwrócić uwagę na to, by chory regularnie oczyszczał drogi oddechowe z zalegającej w nich wydzieliny [6].

Jak długo trwa przeziębienie?

Przeziębienie trwa kilka dni. Najczęściej można spotkać się z informacją, że jest to 7–10 dni [2], przy czym największe nasilenie objawów trwa maksymalnie 3 doby [1]. Zdarza się, że niektóre dolegliwości (zwłaszcza kaszel) utrzymują się jeszcze przez kilka tygodni po wyleczeniu [6].

Czas trwania przeziębienia zależy w głównej mierze od tego, jak układ odpornościowy radzi sobie z drobnoustrojami i ogólnego stanu organizmu (u osób chorych przewlekle lub palących papierosy przeziębienie może trwać dłużej [6]). Wpływ na długość infekcji mogą mieć także podjęte działania terapeutyczne.

Kiedy trzeba udać się do lekarza?

Najczęściej infekcja ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni [6]. Są jednak sytuacje, w których pomoc medyczna okazuje się niezbędna.

Do lekarza trzeba zgłosić się, gdy:

• objawy przeziębienia nie ustępują lub nasilają się, pomimo zastosowanego leczenia
• samopoczucie ulega nagłemu pogorszeniu,
• pojawiają się wymioty, biegunka lub duszność,
• pojawia się wysoka gorączka.

U niektórych osób (około 2% wszystkich przypadków) infekcja wirusowa przechodzi w infekcję bakteryjną [6]. Proces zapalny może objąć zatoki przynosowe, ucho, oskrzela, a nawet płuca [4]. W takiej sytuacji konieczne jest wdrożenie specjalistycznej terapii pod okiem lekarza.

Czy przeziębienia można uniknąć?

Przeziębienie jest chorobą, przed którą można się chronić. Do zakażenia najczęściej dochodzi w dużych skupiskach osób (zwłaszcza przedszkola, szkoły, zakłady pracy) [1]. Dlatego podczas przebywania w miejscach publicznych trzeba stosować się do zasad higieny. Chodzi przede wszystkim o częste mycie lub dezynfekowanie rąk, a także unikanie dotykania dłońmi twarzy [12]. Konieczne jest dbanie o swój układ odpornościowy, zdrowe odżywianie, aktywność fizyczną, ubiór adekwatny do pogody.

Dobrze jest chronić nie tylko siebie, ale także innych. Dlatego podczas kaszlu i kichania trzeba zasłaniać usta i nos zgiętym łokciem lub chusteczką higieniczną, która po użyciu należy od razu wyrzucić do kosza na śmieci. Po zaobserwowaniu u siebie objawów przeziębienia należy odizolować się od innych, aby nie doszło do przeniesienia wirusów na zdrowe osoby [12].

Źródła:

1. A. Nowicka-Zuchowska, A. Zuchowski, Leczenie przeziębienia i grypy u dzieci, Lek w Polsce, 2019, t. 29, nr 11/12, s. 23-27.
2. R. Eccles, Understanding the symptoms of the common cold and influenza, The Lancet Infectious Diseases, 2005 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7185637/  (dostęp: 19.02.2021).
3. B. Arrol, Common cold https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2907967/ (dostęp: 19.02.2021).
4. M. Mańka, Substancje lecznicze stosowane w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2014, t. 23, nr 7-8, s. 21-34.
5. Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Febrisan, (750 mg + 60 mg + 10 mg)/5 g, proszek musujący https://febrisan.pl/download/Febrisan.pdf (dostęp: 19.02.2021).
6. M. Rygalski, E. Zawisza, Postępowanie terapeutyczne w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2015, t. 25, nr 9, s. 16-26.
7. J. Krajewska, Właściwości lecznicze kwiatostanów lipy, Lek w Polsce, 2014, t. 24, nr 10, s. 41–45.
8. M. Zielińska-Pisklak, Ł. Szeleszczuk, A. Młodzianka, Bez czarny (Sambucus nigra) domowy sposób nie tylko na grypę i przeziębienie, Lek w Polsce, 2013, t. 23, nr 6–7, s. 1–4.
9. M. Bąkowska, K. Janda, Właściwości zdrowotne wybranych miodów, Pomeranian Journal of Life Sciences, 2018, t. 64, nr 3, s. 147-151.
10. Ł. Szeleszczuk, M. Zielińska-Pisklak, P. Goś, Propolis - panaceum prosto z ula, Lek w Polsce, 2013, t. 23, nr 6-7, s. 32-39.
11. M. Matysiak, K. Gaweł-Bęben, K. Rybczyńska, J. Gmiński, S. Surma, Porównanie wybranych właściwości biologicznych czosnku, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2015, nr 2, s. 160–169.
12. S. Kałucka, Grypa – etiologia, epidemiologia, prewencja i leczenie w 2020 roku, Geriatria, 2020, nr 14, s. 107-117.

Gorączka może mieć różne przyczyny. Bardzo często obserwuje się ją w przebiegu infekcji górnych dróg oddechowych, takich jak przeziębienie lub grypa. Wymaga ona odpowiedniego leczenia, aby zapobiec groźnym powikłaniom. Podpowiadamy, jak zbić gorączkę.

Kiedy można mówić o gorączce?

O gorączce mówi się, gdy temperatura ciała przekracza 38℃ [1]. Często towarzyszą jej również inne objawy:

• pogorszenie samopoczucia,
• zmęczenie,
• dreszcze [2],
• dolegliwości wskazujące na infekcję dróg oddechowych (np. kaszel, katar, chrypka, zatkany nos) [3].

Gorączka może powodować groźne dla zdrowia powikłania (m.in. zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego) [1]. Dlatego bardzo ważne jest, aby wiedzieć, jak zbić gorączkę. Postępowanie obejmuje metody farmakologiczne, które służą poprawie komfortu chorego [2].

Leki przeciwgorączkowe

Leczenie farmakologiczne gorączki polega na zastosowaniu leków przeciwgorączkowych. Są to preparaty, które zawierają substancje z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) np. kwas acetylosalicylowy, ibuprofen lub zawierają paracetamol. Dodatkowo działają one przeciwbólowo, co ma znaczenie przy zwalczaniu innych objawów w przypadku przeziębienia, grypy oraz innych chorób przebiegających z gorączką[3].

Leki przeciwgorączkowe z paracetamolem czy ibuprofenem mogą być stosowane również w przypadku dzieci [2]. Przed ich użyciem konieczne jest przeczytanie ulotki dołączonej do opakowania, aby poznać właściwe dawkowanie oraz wskazania (zwłaszcza te dotyczące wieku) i przeciwwskazania. W razie wątpliwości należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Leki przeciwgorączkowe często spotyka się w formie preparatów złożonych. Środki te są zalecane w przypadku przeziębienia lub grypy, które przebiegają z podwyższoną temperaturą ciała [5].

Jak jeszcze pomóc osobie z gorączką?

Przede wszystkim osoba z gorączką powinna odpoczywać. Należy zapewnić jej komfort termiczny (przykryć dodatkowym kocem, założyć dodatkową bluzę) oraz ubrania na przebranie, na wypadek wzmożonej potliwości [2]. Warto także przewietrzyć pomieszczenie oraz zadbać o jego właściwe nawilżenie (np. poprzez nawilżacze powietrza).

Nie można zapomnieć o odpowiednim nawodnieniu organizmu [2]. Osobie z gorączką należy podawać płyny często, ale w małych ilościach. Takie działanie zapobiega zaburzeniom gospodarki wodno-elektrolitowej. Najlepiej sprawdzi się niegazowana i niesłodzona woda mineralna, ale dobrym wyborem jest również herbata lub napary ziołowe (np. z kwiatu lipy, z maliny czy czarnego bzu) [6].

Poprawę komfortu i samopoczucia osobie z gorączką mogą zapewnić również zimne okłady. W tym celu wystarczy namoczyć w zimnej wodzie ręcznik i położyć go na skroniach, karku lub  w pachwinach. Należy trzymać je przez około 15 minut. Dobrym wyborem może być prysznic lub kąpiel. Trzeba jednak pamiętać, że temperatura wody powinna być niższa tylko o 1–2℃ od temperatury ciała [7].

Źródła:

1. S. Maśliński, J. Ryżewski, Patofizjologia. Podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002.
2. J. R. Avner, Ostra gorączka, Pediatria po Dyplomie, 2009, t. 13 nr 5, s. 35–46.
3. A. Nowicka-Zuchowska, A. Zuchowski, Leczenie przeziębienia i grypy u dzieci, Lek w Polsce, 2019, t. 29, nr 11/12, s. 23–27.
4. Fenylefryna [w:] Indeks Leków MP https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=295&id=295 (dostęp 15.02.2021).
5. Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Febrisan, (750 mg + 60 mg + 10 mg)/5 g, proszek musujący https://febrisan.pl/download/Febrisan.pdf (dostęp 15.02.2021).
6. I. Wawer, Roślinne preparaty przeciwwirusowe do wspomagania organizmu w czasie infekcji górnych dróg oddechowych, Lek w Polsce, 2020, t. 30, nr 3, s. 6–15.
7. E. Łoś-Rycharska, A. Sterkowicz, M. Czerwionka-Szaflarska, Niefarmakologiczne metody obniżania ciepłoty ciała u dzieci gorączkujących – analiza postępowania rodziców na podstawie badania ankietowego, Pediatria Polska, 2016, t. 91, nr 2, s. 122–127 https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0031393915002930?via%3Dihub (dostęp 15.02.2021).

O gorączce mówi się, gdy temperatura ciała przekracza 38℃. Wzrost temperatury ciała wymaga odpowiedniego leczenia. W przeciwnym razie może dojść do poważnych powikłań. Wśród sposobów na zbicie gorączki wyróżnia się m.in. metody farmakologiczne [1].

Leki przeciwgorączkowe

Najczęściej leczenie gorączki polega na przyjęciu środka przeciwgorączkowego. Jest nim m.in. paracetamol. Działa on poprzez blokowanie enzymu cyklooksygenazy COX-3, co prowadzi do zmniejszenia produkcji substancji odpowiedzialnych za procesy zapalne w organizmie. Jego zaletą jest także działanie przeciwbólowe, co zwykle przyczynia się również do złagodzenia innych dolegliwości, które towarzyszą gorączce (np. bólu głowy, objawów przeziębienia lub grypy) [2].

Paracetamol należy przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza lub zawartymi w ulotce dołączonej do opakowania. Nie można przekraczać wskazanej dawki dobowej. Nadmiar leku nie zwiększa jego działania, może natomiast skutkować pojawieniem się objawów niepożądanych. [3].

Skuteczne sposoby na zbicie gorączki

Sposoby na zbicie gorączki opierają się również na naturalnych składnikach, które wykazują działanie przeciwgorączkowe lub napotne. Są to rośliny, takie jak:

• kwiat lipy – zawiera flawonoidy, które odpowiadają za działanie napotne, co sprzyja obniżeniu temperatury ciała [4];
• czarny bez – podobnie jak kwiat lipy zawiera flawonoidy, które wykazują działanie napotne [5];
• jeżówka purpurowa – zawiera izobutyloamidy, które hamują produkcję prostaglandyn oraz działają immunostymulująco [6].

W aptekach lub sklepach zielarskich można kupić gotowe herbatki lub mieszanki ziół. Wystarczy zalać je wrzątkiem lub ciepłą wodą (zgodnie z instrukcją producenta), poczekać aż napar wystygnie, a następnie wypić. Do ciepłego naparu można dodać łyżkę miodu, który jest uznawany za naturalny antybiotyk [8]. Dobrze sprawdzi się także czosnek. Ma on udowodnione właściwości lecznicze. Obniża on poziom prostaglandyn oraz ma właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze [7]. Można sięgnąć także po domowe sposoby na zbicie gorączki. Metody te są zalecane, jako wsparcie terapii farmakologicznej [2].

Osoba z gorączką powinna odpoczywać. Należy także zadbać o jej komfort termiczny i odpowiednie nawodnienie organizmu [2]. W celu zmniejszenia ciepłoty ciała można zastosować zimne okłady na czoło, kark i pachwiny. Dobrze sprawdzi się namoczony w zimnej wodzie ręcznik lub zawinięte w niego kostki lodu. Trzeba jednak pamiętać, aby nie miały one kontaktu z ciałem dłużej niż 10–15 minut.

Kiedy trzeba udać się do lekarza?

Warto pamiętać, że wyżej wymienione sposoby na zbicie gorączki to działania doraźne. W pewnych sytuacjach konieczne jest udanie się do lekarza. Należy zrobić to zawsze wtedy, gdy gorączka utrzymuje się, nie spada po zastosowaniu leków przeciwgorączkowych lub powoduje znaczne pogorszenie samopoczucia.  Lekarz wykona niezbędne badania i na ich podstawie zleci odpowiednią terapię (np. przyjmowanie antybiotyku, jeżeli przyczyną gorączki jest na tle infekcji bakteryjnej).

Źródła:

1. S. Maśliński, J. Ryżewski, Patofizjologia. Podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002.
2. J. R. Avner, Ostra gorączka, Pediatria po Dyplomie, 2009, t. 13 nr 5, s. 35–46.
3. Paracetamol [w:] Indeks Leków MP https://indeks.mp.pl/desc.php?id=631 (dostęp 15.02.2021).
4. J. Krajewska, Właściwości lecznicze kwiatostanów lipy, Lek w Polsce, 2014, t. 24, nr 10, s. 41–45.
5. M. Zielińska-Pisklak, Ł. Szeleszczuk, A. Młodzianka, Bez czarny (Sambucus nigra) domowy sposób nie tylko na grypę i przeziębienie, Lek w Polsce, 2013, t. 23, nr 6–7, s. 1–4.
6. I. Wawer, Roślinne preparaty przeciwwirusowe do wspomagania organizmu w czasie infekcji górnych dróg oddechowych, Lek w Polsce, 2020, t. 30, nr 3, s. 6–15.
7. M. Matysiak, K. Gaweł-Bęben, K. Rybczyńska, J. Gmiński, S. Surma, Porównanie wybranych właściwości biologicznych czosnku, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2015, nr 2, s. 160–169.
8. M. Bąkowska, K. Janda, Właściwości prozdrowotne wybranych miodów, Pomeranian Journal of Life Sciences, 2018, t. 64, nr 3, s. 147–151.

Zimne dreszcze najczęściej pojawiają się podczas infekcji, która przebiega z gorączką. Jednak nie jest to jedyna możliwa przyczyna. Jest to objaw bardzo nieprzyjemny. Dlatego wiele osób poszukuje sposobów na zimne dreszcze. Jak sobie z nimi radzić?

Zimne dreszcze jest określeniem na drżenie mięśni szkieletowych, któremu towarzyszy uczucie zimna. Drżenie jest wywołane skurczami małych grup mięśniowych. Są one mimowolne i nieskoordynowane. Pojawiają się w wyniku pobudzenia ośrodków termoregulacji, które znajdują się w podwzgórzu (część mózgu). Ich celem jest wspomaganie organizmu w przywróceniu prawidłowej temperatury ciała [1].

Zimne dreszcze – przyczyny

Zimne dreszcze mogą mieć różne przyczyny. Nie zawsze muszą świadczyć o procesach chorobowych. Niemniej jednak konieczna jest obserwacja organizmu pod kątem występowania niepokojących objawów.

Dreszcze, które nie są objawem choroby, mogą pojawić się, gdy jest nam zimno. Organizm stara się przywrócić komfort termiczny na różne sposoby. Dzięki drżeniu mięśni szkieletowych i ich zwiększonej kurczliwości możliwe jest wytworzenie ciepła. Dzieje się to w bardzo krótkim czasie. W zwiększaniu ciepłoty ciała pomagają także skurcz naczyń krwionośnych oraz przyspieszenie metabolizmu [1].

Bardzo często zimne dreszcze towarzyszą gorączce. Pojawiają się, ponieważ organizm stara się dopasować do nowego stanu, w którym się znalazł.[1]. Podwyższoną temperaturę ciała najczęściej obserwuje się w przebiegu infekcji wirusowych lub bakteryjnych górnych dróg oddechowych. Mowa przede wszystkim o przeziębieniu, grypie [2], ale też zapaleniu płuc lub zapaleniu zatok [3]. W takiej sytuacji zimnym dreszczom towarzyszą też inne objawy:

• kaszel,
• zmęczenie i osłabienie,
• katar i zatkany nos,
• ból gardła,
• bóle mięśni i stawów [2].

Niekiedy uczucie zimna i dreszcze dopiero zwiastują chorobę, a więc pojawiają się przed innymi objawami chorobowymi.

Zimne dreszcze i gorączka mogą świadczyć też o ropnym zapaleniu ucha środkowego. Wskazują na nie dodatkowe objawy, takie jak: ból głowy, ból ucha (zwłaszcza w pozycji leżącej), szumy uszne, biegunka i wymioty, złe samopoczucie. Choroba ta bardzo często występuje u dzieci – zwłaszcza przed ukończeniem 2. roku życia [4].

Zimne dreszcze i gorączka pojawiają się także w przebiegu innych infekcji. Mowa m.in. o ostrym odmiedniczkowym zapaleniu nerek. Jest to zakaźna choroba układu moczowego, spowodowana przez zakażenie bakterią Escherichia coli. Objawy, które mogą o niej świadczyć to: nudności i wymioty, ból w lędźwiach, osłabienie, ból podczas oddawania moczu, parcie na pęcherz [5].

Co robić, gdy pojawią się zimne dreszcze?

Gdy pojawią się zimne dreszcze, którym towarzyszą inne objawy, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu. Specjalista wykona niezbędne badania, a niekiedy skieruje na testy laboratoryjne krwi. Dzięki temu możliwe będzie ustalenie przyczyny problemu. Jest to konieczne, aby wdrożyć odpowiednie leczenie oraz wiedzieć, jak radzić sobie z zimnymi dreszczami.

Zimne dreszcze – jak sobie z tym radzić?

Bardzo ważne jest, aby wiedzieć, co robić gdy pojawią się zimne dreszcze. Jak sobie z tym radzić? Wiele zależy od tego, jaka jest przyczyna problemu. Jeżeli drżenie mięśni jest spowodowane wychłodzeniem organizmu, należy założyć na siebie dodatkową odzież lub przykryć się kocem. Jeśli jesteśmy na zewnątrz, warto wrócić do domu i wypici gorący napój lub zjeść ciepły posiłek.

Jak radzić sobie z zimnymi dreszczami, gdy przebiegają one z gorączką? Zalecana jest przede wszystkim wizyta u lekarza. Można również sięgnąć po lek przeciwgorączkowy, np. paracetamol. Należy zadbać także o odpowiednie nawodnienie organizmu i dostosowanie otoczenia tak, aby czuć się w nim komfortowo [1]. Wskazany jest odpoczynek w pozycji leżącej. Aby zmniejszyć uczucie zimna, można przykryć się dodatkowym kocem. Konieczne jest przestrzeganie zaleceń lekarza oraz przyjmowanie przepisanych przez niego leków.

Źródła:

• R. Avner, Ostra gorączka, Pediatria po Dyplomie, 2009, t. 13, nr 5, s. 35–46.
• Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, Zapobieganie, rozpoznawanie i leczenie grypy, 2019, Medycyna Praktyczna, Kraków.
• Wachnicka-Bąk, A. Lipińska-Opałka, A. Będzichowska, B. Kalicki, A. Jung, Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych – jedno z najczęstszych zakażeń górnych dróg oddechowych, Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2014, nr 10, s. 25–31.
• Kuczkowski, Aktualne problemy w rozpoznawaniu i leczeniu ostrego i wysiękowego zapalenia ucha środkowego, Forum Medycyny Rodzinnej 2011, tom 5, nr 3, 287–294.
• Tkaczyk, Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek [w:] M. Tkaczyk, Stany nagłe. Pediatria, Medical Tribune Polska, Warszawa 2015, s. 493–500.

Migdałki podniebienne leżą po obu stronach gardła i są skupiskami tkanki limfatycznej. Stanowią one barierę ochronną przed drobnoustrojami. Zdarza się jednak, że same ulegają procesom chorobotwórczym [1]. Jednym z ich objawów jest biały nalot na migdałkach [2].

Jakie są przyczyny białego nalotu na migdałkach?

Biały nalot na migdałkach może mieć różne przyczyny. Najczęstszą z nich jest infekcja bakteryjna spowodowana przez paciorkowca z grupy A [2]. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową oraz przez kontakt z wydzieliną z nosogardła osoby chorej [2].

Za biały nalot na migdałkach odpowiadają także wirusy. Jednym z nich jest wirus Epsteina-Barra (EBV), który wywołuje mononukleozę zakaźną. Schorzenie to ma zwykle łagodny przebieg i ustępuje samoistnie. Niekiedy jednak zdarzają się ciężkie powikłania (np. zapalenie wątroby). Szacuje się, że niemal 90% światowej populacji miało kontakt z wirusem EBV. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową [3].

Biały nalot na migdałkach może pojawić się także w przebiegu infekcji grzybiczej. Najczęściej powoduje ją grzyb z rodzaju Candida. Schorzenie rozwija się, gdy dojdzie do osłabienia organizmu (np. na skutek długotrwałej antybiotykoterapii) [4].

Nalot na migdałkach może być również wynikiem infekcji spowodowanej przez:

• adenowirusy,
• wirusa opryszczki,
• dwoinkę rzeżączki,
• maczugowca błonicy [4].

Zmiany na migdałkach podniebiennych są jednym z objawów PFAPA, czyli zespołu okresowej gorączki z aftami, ostrym zapaleniem gardła oraz zapaleniem węzłów chłonnych. Jest to jedna z chorób auto-zapalnych, której przyczyna nie została jeszcze poznana. Objawia się on gorączką, zapaleniem gardła i aftowym zapaleniem jamy ustnej [5].

Objawy, które mogą towarzyszyć białemu nalotowi na migdałkach

Objawy, które towarzyszą białemu nalotowi na migdałkach, zależą w głównej mierze od przyczyny schorzenia. Najczęściej są to:

• ból gardła,
• zaczerwienienie gardła,
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego (np. wymioty, ból brzucha, biegunka),
• powiększone węzły chłonne,
• wysoka temperatura ciała,
• kaszel,
• bóle mięśniowe,
• osłabienie,
• zmiany na skórze [2].

Co robić, gdy pojawi się biały nalot na migdałkach?

Zaobserwowanie u siebie białego nalotu na migdałkach, któremu towarzyszą inne objawy, jest wskazaniem do skonsultowania się z lekarzem pierwszego kontaktu. Specjalista musi ustalić przyczynę dolegliwości, aby podjąć decyzję o sposobie leczenia. Podczas stawiania diagnozy opiera się nie tylko na wywiadzie lekarskim i obecności objawów klinicznych, ale także na dodatkowych testach (np. posiew wymazu z gardła, szybki test antygenowy, testy laboratoryjne na przeciwciała, morfologia krwi) [2, 3].

Leczenie zależy od przyczyny problemu. W przypadku zakażeń bakteryjnych konieczne jest włączenie antybiotykoterapii oraz stosowanie środków, które zmniejszają objawy (np. leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe) [2]. Grzybica wymaga przyjmowania preparatów przeciwgrzybiczych – najczęściej o działaniu miejscowym [6].

U chorych na mononukleozę zakaźną stosuje się głównie leczenie objawowe. Wskazane jest stosowanie środków, które zmniejszają dolegliwości bólowe, stan zapalny w gardle i gorączkę. Pacjenci powinni odpoczywać i spożywać odpowiednią ilość płynów [3].

Źródła:

• Modrzyński, E. Zawisza, U. Samolińska-Zawisza, Układ chłonny gardła - ogólna charakterystyka, Nowa Medycyna 1/1999, s. 19-26, http://www.czytelniamedyczna.pl/1154,uklad-chlonny-gardla-ogolna-charakterystyka.html (dostęp 08.01.2021).
• Kalicki, J. Milart, A. Wachnicka‑Bąk, M. Placzyńska, A.Jung, Ból gardła – kiedy leczenie objawowe jest wystarczające?, Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2012, 8 (2), p. 107-110.
• Ołdak, Mononukleoza zakaźna, Pediatria po Dyplomie, 2012, https://podyplomie.pl/pediatria/12157,mononukleoza-zakazna (dostęp 08.01.2021).
• Kuchar, W przebiegu jakich zakażeń, poza paciorkowcowymi, mogą występować naloty na migdałkach?, https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.6.3.26 (dostęp 08.01.2021).
• Wolska-Kuśnierz, B. Mikołuć, R. Motkowski, E. Bernatowska, Zespół PFAPA - wspólne wyzwanie dla pediatry, immunologa i laryngologa, Standardy Medyczne Pediatria, 2013  t. 10, s. 794-800.
• Paczkowska, A. Wójtowicz, A. Malm, Wybrane aspekty farmakoterapii kandydoz, Farmacja Polska, 2010, t. 66, nr 8, s. 539-543.

Zapalenie zatok przynosowych charakteryzuje się występowaniem stanu zapalnego wywołanego przez drobnoustroje lub alergię. Schorzenie może występować u osób w każdym wieku – także u dzieci. Aby zapobiec powikłaniom, konieczne jest odpowiednie leczenie.

Czym jest zapalenie zatok przynosowych?

Zapalenie zatok przynosowych jest schorzeniem górnych dróg oddechowych, które charakteryzuje się zapaleniem błony śluzowej zatok. Jego najczęstszą przyczyną jest infekcja spowodowana przez wirusy lub bakterie. Do jego powstania predysponują także: alergia, uraz mechaniczny, wady anatomiczne przegrody i/lub bocznej ściany nosa, zaburzenia odporności, przerost migdałka gardłowego, próchnica zębów oraz działanie czynników toksycznych (dym tytoniowy, zanieczyszczenia powietrza) [1].

Wyróżnia się:

• ostre zapalenie zatok,
• nawracające zapalenie zatok,
• przewlekłe zapalenie zatok [2].

Zapalenie zatok przynosowych występuje dosyć często – znajduje się wśród 10 najczęściej diagnozowanych schorzeń [3]. Szacuje się, że dorośli mogą zapadać na nie nawet 2–5 razy w ciągu roku (dzieci dwa razy częściej) [1].

Jakie są objawy zapalenia zatok przynosowych?

Najczęściej występujące objawy zapalenia zatok przynosowych to:

• niedrożność nosa,
• ropna wydzielina z jamy nosowej,
• upośledzenie węchu,
• obrzęk i ból twarzy,
• podwyższona temperatura ciała,
• osłabienie i zmęczenie,
• kaszel [1].

Niekiedy pojawia się także ból zębów oraz nieprzyjemny zapach z ust. Nie wszystkie wymienione wyżej objawy muszą być obecne, aby zostało zdiagnozowane zapalenie zatok przynosowych [1].

Ból głowy od zatok

Jednym z charakterystycznych objawów jest ból głowy od zatok. Jest on potocznie określany jako „zatokowy ból głowy”. Dolegliwości zlokalizowane są w okolicy zatoki, która została objęta procesem zapalnym. Najczęściej dotyczą tylko jednej strony twarzy [4].

Ból głowy od zatok jest określany przez pacjentów jako:

• rozpierający,
• ciśnieniowy,
• nasilony w godzinach porannych,
• nasilający się podczas pochylania głowy [5].

Zdarza się, że ból głowy od zatok promieniuje do gałek ocznych, ucha lub tyłu głowy [4].

Leczenie zapalenia zatok przynosowych

Zapalenie zatok przynosowych wymaga odpowiedniego leczenia. Zaniechanie terapii może prowadzić do groźnych powikłań. Najczęściej są to: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień mózgu, dolegliwości ze strony oczodołu, a nawet pogorszenie wzroku [1].

Leczenie zapalenia zatok przynosowych polega na:

• płukaniu zatok,
• przyjmowaniu środków przeciwzapalnych i przeciwbólowych,
• stosowaniu środków zmniejszających obrzęk błony śluzowej,
• stosowaniu leków przeciwgorączkowych,
• regularna ewakuacja zalegającej wydzieliny,
• odpowiednie nawadnianie organizmu,
• stosowaniu preparatów mukolitycznych [1].

O właściwym sposobie leczenie zapalenia zatok przynosowych decyduje lekarz. W niektórych przypadkach może on zdecydować o zastosowaniu antybiotykoterapii. Leki należy przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza.

Źródła:

1. Wachnicka-Bąk, A. Lipińska-Opałka, A. Będzichowska, B. Kalicki, A. Jung, Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych – jedno z najczęstszych zakażeń górnych dróg oddechowych, Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2014, 10 (1), p. 25–31.
2. Zagor, Zapalenie zatok przynosowych, Medycyna Praktyczna, 2018, https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-nosa-i-zatok/179617,zapalenie-zatok-przynosowych (dostęp 08.01.2021).
3. Wardas, J. Markowski, A. Piotrowska-Seweryn, Przegląd aktualnych wytycznych w zakresie diagnostyki i leczenia zapaleń zatok przynosowych z praktycznym komentarzem, Standardy w Przewlekłym Zapaleniu Zatok, Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8, nr 4, 159–168.
4. Korska-Szczechowska, E. Pilarska, Przyczyny laryngologiczne bólów głowy ze szczególnym uwzględnieniem populacji dziecięcej, Neurologia Dziecięca, Vol. 24/2015, nr 49, s. 89-93.
5. Leszczyńska, K. Oleś, E. Bojanowska, J. Szaleniec, J. Mika, Zatokowy ból twarzoczaszki – trudności diagnostyczne w różnicowaniu, Ból, 2014, Tom 15, Nr 3, s. 51-54.

Przewiana głowa jest określeniem na narażenie ciała na działanie niskiej temperatury. Najczęściej ma to miejsce jesienią i zimą, ale zdarza się również latem. Może ono prowadzić do przeziębienia. Zobacz, jak sobie z nim poradzić.

Przewiana głowa

Przewiana głowa to sytuacja, w której następuje utrata ciepła przez organizm na skutek działania chłodnego powietrza. Gdy dochodzi do tego spadek odporności, organizm może być bardziej podatny na infekcję, ponieważ nie radzi sobie ze zwalczaniem chorobotwórczych czynników zewnętrznych, głównie drobnoustrojów obecnych w powietrzu (wirusów i bakterii) [1]. Wówczas może dojść do przeziębienia, czyli zapalenia błony śluzowej górnych dróg oddechowych [2].

Przewianiu sprzyja:

• przebywanie w pomieszczeniach z klimatyzacją,
• podróżowanie samochodem lub pociągiem przy otwartym oknie,
• ubranie niedostosowane do pogody,
• wychodzenie z domu z mokrymi włosami,
• zdejmowanie czapki lub szalika, gdy jesteśmy spoceni.

Przewianie to sytuacja, która może zdarzyć się osobom w każdym wieku, także dzieciom. Wystarczy chwila nieuwagi, aby narazić organizm na działanie niekorzystnych czynników.

Jakie są skutki przewiania głowy?

Gdy na skutek przewiania głowy dojdzie do przeziębienia [3], pojawiają się następujące objawy [2, 4, 5, 6]:

• uczucie osłabienia i zmęczenie,
• pogorszenie samopoczucia,
• ból głowy,
• ból gardła,
• podwyższoną temperaturę ciała,
• chrypkę,
• kaszel,
• kichanie,
• zatkany nos,
• katar (nieżyt nosa).

Najczęściej do przeziębienia dochodzi w miesiącach jesienno-zimowych. Jest to czas, w którym zwiększa się aktywność patogenów, obniża się temperatura powietrza i więcej czasu spędzamy w zamkniętych pomieszczeniach. Nie można jednak zapominać, że jesteśmy na nie narażeni także latem. Przewianie głowy może wywołać również ból mięśni szyi podczas poruszania i uczucie sztywności karku.

Jak wygląda leczenie przewianej głowy?

Jeżeli przewianie głowy doprowadzi do przeziębienia, konieczne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia. Terapia polega na łagodzeniu objawów. Zaleca się:

• odpoczynek [7],
• nawadnianie organizmu [7],
• stosowanie leków przeciwbólowych (np. zawierających paracetamol) [4],
• unikanie wyziębienia organizmu i zadbanie o komfort termiczny [7],
• unikanie przebywania w przeciągu,
• stosowanie leków na kaszel i katar [7],
• stosowanie domowych sposobów na wzmocnienie odporności (właściwości immunomodulujące ma m.in. owoc dzikiej róży [7], czarny bez [7] i propolis [8]).

W przypadku występowania bólu głowy i/lub mięśni szyi sugeruje się stosowanie leków przeciwbólowych, a także ciepłych okładów (wykonanych samodzielnie z użyciem termoforu). Zalecana jest także odpowiednia fizjoterapia. W tym celu najlepiej skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą.

Aby zapobiec występowaniu nieprzyjemnych objawów latem, należy zachować szczególną ostrożność podczas podróży autem z otwartym oknem i ograniczyć przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach. Zimą trzeba wzmacniać odporność i ubierać się stosownie do pogody.

Źródła:

1. A. Kościej, U. Skotnicka-Graca, I. Ozga, Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności dzieci, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2017, t. 98 (2), s. 110.
2. A. Nowicka-Zuchowska, A. Zuchowski, Leczenie przeziębienia i grypy u dzieci, Lek w Polsce, 2019, t. 29, nr 11/12, s. 23-27 https://www.depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/17817/Leczenie%20przezi%C4%99bienia%20i%20grypy%20u%20dzieci.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp 22.02.2021).
3. Cold temperature and low humidity are associated with increased occurence of respiratory tract infections https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(08)00342-9/fulltext (dostęp 22.02.2021).
4. A. Wawrzyniak, Racjonalna terapia ostrych infekcji górnych dróg oddechowych, Forum Medycyny Rodzinnej, 2011, t. 5, nr 5, s. 402.
5. B. Arrol, Common cold https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2907967/ (dostęp: 22.02.2021).
6. M. Mańka, Substancje lecznicze stosowane w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2014, t. 23, nr 7-8, s. 21-34 http://m.lekwpolsce.pl/download.php?dokid=54214f4fb229e (dostęp 22.02.2021).
7. M. Rygalski, E. Zawisza, Postępowanie terapeutyczne w przeziębieniu, Lek w Polsce, 2015, t. 25, nr 9, s. 16-26.
8. Ł. Szeleszczuk, M. Zielińska-Pisklak, P. Goś, Propolis - panaceum prosto z ula, Lek w Polsce, 2013, t. 23, nr 6-7, s. 32-39.

Dreszcze zwykle obserwuje się w przebiegu grypy lub przeziębienia, gdy wzrasta temperatura ciała. Warto jednak pamiętać, że objaw ten może wystąpić też bez gorączki. Dreszcze są nieprzyjemne, dlatego warto wiedzieć, co robić, gdy się pojawią.

Czym są dreszcze?

Dreszcze to mimowolne skurcze grup mięśniowych.  Są one niekontrolowane i często nieskoordynowane. Ich przyczyną jest pobudzenie ośrodków termoregulacji zlokalizowanych w podwzgórzu [1].

Kiedy pojawiają się dreszcze?

Bardzo często dreszcze pojawiają się razem z gorączką [2]. Dzieje się tak w przebiegu infekcji wirusowej lub bakteryjnej (np. grypy, przeziębienia, zapalenia zatok, zapalenia ucha,). W takiej sytuacji dreszczom zwykle towarzyszą im także inne objawy. Zaliczamy do nich takie symptomy jak katar, ból głowy, bóle mięśni, zmęczenie, osłabienie, ból gardła [3]. Dreszcze i gorączka mogą być także objawem chorób zakaźnych (np. występujących w krajach tropikalnych) [4]. Ich pojawienie się jest wskazaniem do konsultacji z lekarzem.

Dreszczom może towarzyszyć gorączka (temperatura ciała powyżej 38℃ [5]), która może powodować wzrost tętna, ogólne osłabienie i pogorszenie samopoczucia, a skóra osoby z gorączką jest blada, wilgotna i ciepła.

Zdarza się, że dreszcze występują bez gorączki. Ma to miejsce w momencie wychłodzenia organizmu. Dzięki rytmicznym skurczom mięśni dochodzi do wytworzenia ciepła [6]. W takiej sytuacji nie towarzyszą im żadne inne objawy (poza uczuciem zimna). Warto jednak pamiętać, że dreszcze niekiedy mogą być sygnałem poprzedzającym infekcję, dlatego należy obserwować swój organizm pod kątem dolegliwości wskazujących na zakażenie wirusami lub bakteriami.

Co robić, gdy pojawią się dreszcze?

Dreszcze, które występują wraz z innymi objawami, są wskazaniem do konsultacji lekarskiej. Lekarz na podstawie badań określi ich przyczynę oraz zleci odpowiednie leczenie. Ulgę może przynieść także zastosowanie leków przeciwgorączkowych, które zawierają np. paracetamol [7]. Są one dostępne w aptece bez recepty.

Osoba, u której występują dreszcze, powinna także:

• odpowiednio nawadniać organizm,
• zapewnić sobie komfort cieplny (np. nałożyć dodatkową warstwę ubrań, przykryć się kocem),
• dużo odpoczywać,
• unikać wysiłku fizycznego,
• warto skorzystać z domowych sposobów na przeziębienie (np. pić herbatę z miodem),
• dążyć do obniżenia gorączki.

Źródła:

1. J. R. Avner, Ostra gorączka, Pediatria po Dyplomie, 2009, t. 13, nr 5, s. 36.
2. Z. S. Pawłowski, Gorączka [w:] Z. S. Pawłowski, J. Stefaniak, Parazytologia kliniczna, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2017, s. 95.
3. A. Wawrzyniak, Racjonalna terapia ostrych infekcji górnych dróg oddechowych, Forum Medycyny Rodzinnej, 2011, t. 5, nr 5, s. 402.
4. M. Sobolewska-Pilarczyk, Paweł. Rajewski, Piotr. Rajewski, Gorączka krwotoczna Ebola - realne zagrożenie?, Forum Medycyny Rodzinnej, 2016, t. 10, nr 2, s. 100.
5. Z. S. Pawłowski, Gorączka [w:] Z. S. Pawłowski, J. Stefaniak, Parazytologia kliniczna, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2017, s. 95.
6. P. Sosnowski, K. Mikrut, H. Krauss, Hipotermia – mechanizm działania i patofizjologiczne zmiany w organizmie człowieka, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2015, t. 69, s. 73.
7. A. Wawrzyniak, Racjonalna terapia ostrych infekcji górnych dróg oddechowych, Forum Medycyny Rodzinnej, 2011, t. 5, nr 5, s. 404.

Katar inaczej nieżyt nosa, to stan zapalny błony śluzowej nosa. Objawia się między innymi nadmierną produkcją wydzieliny z nosa, kichaniem, bólem głowy. Czasami towarzyszy mu podwyższona temperatura ciała. Zwiększona ilość wydzieliny podczas kataru stanowi formę obrony organizmu, gdyż wraz z nią usuwane są z nosa drobnoustroje i alergeny.

Najczęstsze przyczyny kataru

Spośród diagnozowanych przyczyn nieżytu nosa możemy wyróżnić:

• katar infekcyjny - głównie wywoływany przez wirusy, rzadziej przez bakterie. U części chorych, u których pierwotną przyczyną była infekcja wirusowa, może dojść do wtórnego nadkażenia bakteryjnego;^[1]
• katar alergiczny (tzw. katar sienny) wywołany jest przez nadmierną reakcję organizmu na alergeny takie jak pyłki roślin, sierść zwierząt, kurz domowy. Często towarzyszy mu zapalenie spojówek; ^[2]
• naczynioruchowy nieżyt nosa; ^[3]
• ^[4]

Katar infekcyjny - objawy

Symptomy zapalenia błony śluzowej nosa to:

• wydzielina, która wypływa przez nozdrza, bądź spływa po tylnej ścianie gardła;
• zatkany nos często powodujący zaburzenia smaku i węchu;
• kichanie;
• świąd nosa;
• ból głowy.¹

Leczenie nieżytu nosa

Pomimo powiedzenia, że leczony katar trwa siedem dni, a nieleczony tydzień, warto jak najszybciej podjąć kurację, gdyż konsekwencją braku terapii może być na przykład zapalenie zatok przynosowych, ucha, a nawet oskrzeli i płuc.² Jak zatem się leczyć? Pomocne będą zarówno metody domowe, jak i produkty dostępne w aptece.

1.Nawilżanie powietrza

Należy pamiętać, że suche powietrze utrudnia leczenie stanu zapalnego nosa. Aby zapewnić odpowiednią wilgotność w pomieszczeniu najlepiej użyć nawilżacza, gdyż gwarantuje on równomierne nawilżenie przestrzeni.

2. Nawodnienie organizmu

W trakcie kataru należy przyjmować większe ilości płynów, najlepiej wody.

3. Inhalacje / nebulizacje

Ich głównym zadaniem jest nawilżenie i ułatwienie oczyszczania nosa i zatok z wydzieliny. Inhalacje solą fizjologiczną można wykonać z zastosowaniem nebulizatora, pamiętając, że nie wolno wtedy dodawać olejków eterycznych, gdyż możne to uszkodzić sprzęt. Do takiej inhalacji możemy użyć roztworów soli fizjologicznej o stężeniu izotonicznym, hipertonicznym, a także z dodatkami kwasu hialuronowego lub ektoiny.

4.Woda morska w aerozolu
Szczególnie korzystne będzie użycie roztworów hipertonicznych. Powodują one obkurczenie błony śluzowej, udrożnienie nosa, a tym samym zmniejszenie kataru i bólu głowy.^[5] Warto też przypomnieć, że chusteczek podczas kataru powinniśmy używać jednorazowo, a po każdym oczyszczeniu nosa należy umyć ręce.

5.Leki antyhistaminowe

W przypadku leczenia kataru siennego, stosuje się między innymi doustne lub donosowe leki przeciwalergiczne. Dzięki regularnemu ich przyjmowaniu złagodzone zostają objawy alergii. Stosowanie tych leków warto skonsultować z lekarzem.

6.Krople i aerozole z ksylometazoliną i oksymetazoliną
Obkurczając naczynia krwionośne, zmniejszają przekrwienie, dzięki temu też stan zapalny. Należy pamiętać, że leków tego typu nie powinno stosować się dłużej niż 5-6 dni, bez konsultacji z lekarzem.

7.Leki na przeziębienie

Na rynku aptecznym istnieje wiele produktów złożonych, zawierających między innymi substancje zmniejszające obrzęk nosa i zatok np. pseudoefedrynę, feniraminę lub fenylefrynę.

Nie można zapominać, że podczas kataru i bólu głowy, istotny jest odpoczynek i duża dawka snu, gdyż dużo łatwiej dzięki temu o regenerację sił.

W przypadku braku skuteczności zastosowanego leczenia i utrzymywania się przez dłuższy czas objawów nieżytu nosa, należy zgłosić się do lekarza, najlepiej do laryngologa.

^[1] Dębowska Agnieszka, “Leczenie kataru. Katar nie tylko z przeziębienia” www.medicover.pl

^[2] Majewska Monika, “Katar - przyczyny, objawy, rodzaje, leczenie” www.poradnikzdrowie.pl

^[3] Tretiakow Dmitry, “Naczynioruchowy nieżyt nosa” https://drlaryngolog.pl

^[4] Tretiakow Dmitry, “Zapalenie błony śluzowej nosa” https://drlaryngolog.pl

^[5] Roszkowska Marta, “Domowe sposoby na katar - cieknący, zatokowy, alergiczny” www.medme.pl

O przeziębienie nie jest trudno. Patogeny, które są odpowiedzialne za infekcję, przenoszą się przez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub dotknięcie zainfekowanego przedmiotu i przeniesienie wirusa w okolicę nosa lub ust. Ponadto drobnoustroje zdolne do zakażenia mogą także ulegać transmisji drogą kropelkową i powietrzną, podczas kichania lub kaszlu [1]. Na zarażenie są szczególnie narażone osoby, które przebywają w dużych skupiskach ludzi. Bardzo często źródłem zakażenia są dzieci, które uczęszczają do żłobka, przedszkola lub szkoły [2].

Czym jest przeziębienie i jakie są jego objawy?

Przeziębienie to określenie na zapalenie błony śluzowej górnych dróg oddechowych: nosa, zatok przynosowych i gardła. Jego przyczyną jest infekcja wirusowa. Do tej pory udało się odkryć ponad 200 patogenów, które są za nią odpowiedzialne. Najczęściej są to rinowirusy, adenowirusy, enterowirusy, wirusy paragrypy [3]. Przenoszą się one przez bezpośredni kontakt lub drogą powietrzną i kropelkową.

Na przeziębienie można zachorować nawet kilka razy w roku. Najwięcej przypadków odnotowuje się jednak w okresie jesienno-zimowym. Jest to związane z kilkoma czynnikami. Wśród nich największe znaczenie mają: spadek odporności, dieta uboższa w świeże warzywa i owoce, niska temperatura, wysoka wilgotność powietrza, a także przebywanie przez większość dnia w ogrzewanych, zamkniętych i słabo wentylowanych pomieszczeniach [2].

Przeziębienie zazwyczaj trwa około 7-10 dni [3]. Jego objawy nasilają się stopniowo, co jest jednym z czynników, które pozwalają odróżnić je od grypy. Do najczęściej zgłaszanych symptomów zalicza się: katar, uczucie zatkanego nosa, ból gardła, chrypka oraz stan podgorączkowy. Osoba chora może czuć się zmęczona i osłabiona. Dolegliwości mogą być uciążliwe i utrudniać codzienną aktywność [2]. Dlatego warto wiedzieć, jak wyleczyć przeziębienie.

Jak wyleczyć przeziębienie?

Wiele osób chce wiedzieć, jak wyleczyć przeziębienie. W większości przypadków terapia ma na celu jedynie złagodzenie nieprzyjemnych dolegliwości.

Leczenie przeziębienia polega na stosowaniu preparatów o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Chorzy mogą, więc sięgnąć np. po paracetamol, który jest dostępny bez recepty. Dodatkowo zastosowanie znajdują:

• leki przeciwkaszlowe,
• preparaty zmniejszające ukrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa (na katar),
• leki rozrzedzających wydzielinę z dróg oddechowych,
• preparaty łagodzące ból gardła,
• preparaty immunomodulujące [2].

Pomocne mogą okazać się także inhalacje z soli fizjologicznej (0,9% NaCl). Pomagają one nawilżyć błonę śluzową górnych dróg oddechowych, a także rozrzedzić zalegającą w nich wydzielinę. Preparat ten jest dostępny w aptece bez recepty. Osobom chorym zalecany jest odpoczynek [2].

Przy przeziębieniu nie stosuje się antybiotyków. Preparaty te są skuteczne wyłącznie przy infekcjach bakteryjnych. Ich przyjmowanie bez potrzeby może dodatkowo osłabić organizm [4].

Jak skutecznie łagodzić objawy przeziębienia?

W przypadku przeziębienia możliwe jest wyłącznie leczenie objawowe. Polega ono na łagodzeniu najbardziej uporczywych objawów choroby, np. kaszlu lub podwyższonej gorączki, a nie usuwaniu jej przyczyn. Zdecydowanie warto wdrożyć odpowiednie działania, aby przyspieszyć przebieg choroby, polepszyć samopoczucie, a także przeciwdziałać potencjalnym powikłaniom.

Katar

Katar to jeden z głównych objawów występujących zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Wyciek i niedrożność nosa zwykle pojawiają się zwykle jako pierwsze objawy przeziębienia. Aby udrożnić nos, zmniejszyć obrzęk błony śluzowej i poprawić oddychanie, można krótkotrwale stosować miejscowe leki udrażniające, np. w postaci sprayu. Oprócz tego mogą one łagodzić kaszel wywołany wydzieliną spływającą po tylnej stronie gardła^[1].

Kaszel

Kaszel to kolejna dolegliwość często pojawiająca się przy przeziębieniu. Podobnie jak katar, u niektórych osób może się utrzymywać nawet po ustąpieniu innych symptomów choroby, nawet do 2-3 tygodni. Najczęściej pojawia się kaszel suchy, a więc bez odkrztuszania wydzieliny, ale może też przybrać charakter ostrego, czyli z odkrztuszaniem wydzieliny (najczęściej o odcieniu białym lub żółtym).

Uważa się jednak, że leki przeciwkaszlowe, których celem jest hamowanie odruchu kaszlu, wykazują stosunkowo niewielką skuteczność w łagodzeniu tego objawu przy przeziębieniu. Może być to jednak wskazane w przypadku, gdy w oskrzelach obecna jest trudna do odkrztuszenia wydzielina. Nie należy jednak stosować preparatów łączących, które wykazują działanie zarówno przeciwkaszlowe, jak i wykrztuśne.

Ból gardła

Ból gardła i chrypka to kolejny częsty objaw przeziębienia. Zwykle jednak mija po 1-2 dniach. W celu złagodzenia dolegliwości bólowych i nawilżenia błony śluzowej gardła można zastosować dostępne w aptekach pastylki lub tabletki do ssania.

Ból głowy

Ból głowy to jeden z pierwszych objawów przeziębienia. W celu jego złagodzenia można zastosować leki przeciwbólowe, np. z paracetamolem.

Obniżanie gorączki

Gorączka nie zawsze występuje przy przeziębieniu. Najczęściej mamy do czynienia ze stanem podgorączkowym lub brakiem gorączki. Jeśli jednak się pojawia i utrzymuje przez dłuższy czas, można próbować ją obniżyć. Stosuje się wówczas odpowiednie leki przeciwgorączkowe. Ewentualnie można spróbować domowych sposobów na zbicie gorączki.

Lepsze samopoczucie przy przeziębieniu

Kolejna bardzo częsta dolegliwość podczas przeziębienia to obniżone samopoczucie. Kiedy boli głowa, gardło, mięśnie, pojawia się uporczywy katar lub kaszel, a dodatkowo gorączka i dreszcze, trudno o dobry nastrój. Aby nieco ulżyć sobie w chorobie, można zastosować kompleksowo działające preparaty przeciwko objawom przeziębienia i grypy, które zawierają w składzie paracetamol o działaniu przeciwbólowym, zapewniając działanie rozgrzewające.

Domowe sposoby na przeziębienie

Powszechnie znanych jest bardzo wiele naturalnych, tzw. domowych sposobów na przeziębienie. Mogą one pozytywnie wpłynąć na przebieg choroby i są całkowicie bezpieczne dla zdrowia, dlatego też zawsze warto je wypróbować.

Imbir

Imbir wykazuje działanie przeciwbólowe. Potwierdzono naukowo, że znajdują się w nim składniki, które swoimi właściwościami przypominają działanie leków przeciwzapalnych. Oprócz tego zawarty w nim gingerol wykazuje działanie antyoksydacyjne. Polecana jest gorąca herbata z imbirem lub syrop z imbiru.

Jeżówka purpurowa

Istnieje wiele preparatów na bazie jeżówki purpurowej. Do najlepiej znanych zaliczamy sok oraz syropy z tej rośliny. Dane naukowe potwierdzają, że wczesne jej zastosowanie może skrócić czas trwania choroby i zmniejszyć nasilenie objawów przeziębienia.

Czosnek

Czosnek zaliczany jest do tzw. naturalnych antybiotyków. Dane naukowe wskazują na możliwość jego korzystnego działania w zakresie łagodzenia objawów przeziębienia. Warto stosować go również profilaktycznie. Sprawdzi się jako przyprawa do rozmaitych dań czy sałatek,a także jako składnik syropów.

Miód

Miód to kolejny naturalny produkt, który często wykorzystywany jest do łagodzenia objawów przeziębienia. Wskazuje się, że picie małymi łykami ciepłego mleka z miodem może przynieść ulgę przy bólu gardła.

Naturalny sok malinowy

Sok malinowy, najlepiej domowej roboty, to jeden z najczęściej stosowanych domowych sposobów na przeziębienie. Owoce maliny od dawna wykorzystywane są jako środek napotny i przeciwgorączkowy. Co ciekawe, podobne właściwości wykazują liście tej rośliny. Uważa się, że jest to zasługa kwasu elagowego, który wykazuje działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwwirusowe.

Herbata lipowa

Herbata lipowa zalecana jest w stanach przeziębienia i grypy. Napary z kwiatostanów lipy wykazują działanie napotne i przeciwkaszlowe. To dobry sposób przede wszystkim na łagodzenie suchego kaszlu. Zwiększonemu wydzielaniu potu po spożyciu takiego naparu w oczywisty sposób towarzyszy obniżenie temperatury ciała, co z kolei jest podstawą obniżania gorączki. Oprócz tego uważa się, że inhalacje olejkiem lipowym zmniejszają przekrwienie śluzówki nosa i łagodzą podrażnienia gardła.

Czarny bez

Czarny bez to kolejna roślina, która może skutecznie wspomóc łagodzenie objawów przeziębienia. Może być wykorzystana do przygotowywania syropów, naparów, wywarów czy inhalacji.

Jak nie należy leczyć przeziębienia?

Jest bardzo wiele metod łagodzenia dolegliwości przy przeziębieniu, które niekiedy nadal są stosowane, chociaż coraz częściej wskazuje się na ich nieskuteczność czy nawet niekorzystny wpływ na organizm.

Nie należy stosować antybiotyków przy przeziębieniu

Przede wszystkim przy chorobie przeziębieniowej nie należy stosować antybiotyków. Jest to nieskuteczne i niewskazane. Antybiotykoterapia w tym przypadku może wręcz utrudnić leczenie. Zdarza się, że u pacjentów ze stwierdzonym przeziębieniem lekarz zaleci odpowiednio dobrane antybiotyki, jednak dzieje się tak wyłącznie w uzasadnionych przypadkach, jak np. zapalenie płuc czy katar o podłożu bakteryjnym.

Nie należy przyjmować kilku leków na przeziębienie

Zdecydowanie niewskazane jest stosowanie kilku leków różnych leków na przeziębienie. Często w ich składzie znajdują się odmienne substancje aktywne, które nie powinny być przyjmowane w tym samym czasie. Nie powinno się także przyjmować preparatów wielowiekowych bez wcześniejszego zapoznania się z ich składem i przeciwwskazaniami.

Niepotwierdzone działanie witaminy C w leczeniu przeziębienia

Nie potwierdzono jednoznacznie korzystnego wpływu witaminy C na łagodzenie objawów przeziębienia, które już się pojawiły. Warto jednak podkreślić, że odgrywa ona istotną rolę we wzmacnianiu odporności. O ile więc nie należy się spodziewać, że wyraźnie skróci ona czas trwania choroby, to jednak warto ją stosować w celach profilaktycznych i wspierających organizm.

Profilaktyka przeziębienia

Podstawą profilaktyki przeziębienia, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, jest dbanie o higienę rąk. Częste mycie dłoni może skutecznie ograniczyć rozprzestrzenianie się wirusów oddechowych. Można stosować środki dezynfekujące do rąk, chociaż zwykłe mydło z ciepłą wodą zdecydowanie wystarczy. O ile to możliwe, należy również unikać miejsc szczególnie zatłoczonych lub zakładanie wówczas maseczek jednorazowych.

Nie potwierdzono jednoznacznie, że tzw. preparaty na odporność wpływają znacząco na ograniczenie ryzyka zachorowania na przeziębienie. Dotyczy to również coraz popularniejszych metod profilaktycznych polegających na celowym narażaniu ciała na zimno.

Jak wzmocnić odporność i skutecznie przeciwdziałać przeziębieniu?

O odporność należy zabiegać przez cały rok, nie tylko w tzw. sezonie przeziębień i grypy. Tak naprawdę jest to jeden z najlepszych sposobów, aby wzmocnić swój organizm. Przede wszystkim należy dbać o urozmaiconą, odpowiednio zbilansowaną dietę, bogatą we wszystkie niezbędne składniki odżywcze. Jest to absolutna podstawa zdrowia i dobrego samopoczucia.

Równie istotna jest regularna aktywność fizyczna o umiarkowanym natężeniu. Szczególnie wskazany jest ruch na świeżym powietrzu (np. spacery, bieganie, jazda na rowerze). W okresie jesienno-zimowym trzeba jednak zadbać o odpowiednią odzież zapewniającą komfort termiczny.

W okresie zwiększonej zapadalności należy unikać bliskiego kontaktu z przeziębionymi osobami, a także przebywania w zatłoczonych miejscach. Oczywiście nie zawsze jest to możliwe, dlatego też konieczne jest wdrożenie stosownych działań profilaktycznych, takich jak częste mycie rąk, stosowanie środków odkażających czy unikanie dotykania rękami nosa i oczu.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Do lekarza należy zgłosić się zawsze wtedy, gdy:

• dolegliwości nie ustępują po zastosowaniu środków dostępnych bez recepty,
• objawy przeziębienia nasilają się,
• pojawia się gorączka (temperatura ciała przekracza 38℃),
• objawy przeziębienia utrzymują się dłużej niż kilka dni,
• pojawia się duszność i problemy z oddychaniem,
• pojawia się silny ból ucha lub zatok przynosowych,
• dochodzi do znacznego pogorszenia samopoczucia.

Powyższe dolegliwości mogą świadczyć o wystąpieniu powikłań lub niewłaściwego rozpoznania rodzaju infekcji. Podczas wizyty lekarz zbierze wywiad oraz przeprowadzi niezbędne badania, które pozwolą ustalić przyczynę występujących dolegliwości. Na tej podstawie dobierze odpowiednie leczenie i zdecyduje o dalszym postępowaniu.

Groźne powikłania po przeziębieniu

U osób zdrowych przeziębienie to choroba samoograniczająca się, która nie jest groźna. Trzeba jednak pamiętać, że przy niewłaściwym postępowaniu może doprowadzić do poważniejszych powikłań, które będą wymagały leczenia pod okiem lekarza. To właśnie z tego powodu nie należy bagatelizować objawów.

Do głównych powikłań po przeziębieniu zaliczamy m.in.:

• bakteryjne zapalenie zatok przynosowych,
• bakteryjne zapalenie ucha środkowego (głównie u dzieci),
• bakteryjne zapalenie płuc (głównie osoby w starszym wieku).

„Zwykłe” przeziębienie może być też groźne dla osób ze współistniejącymi chorobami dróg oddechowych, takimi jak np. astma, POChP. Istnieje wówczas ryzyko zaostrzenia objawów schorzenia przewlekłego. Również osoby z obniżoną odpornością powinny przeciwdziałać (na ile to możliwe) wystąpieniu infekcji.

Źródła:

1. M. Makowiec-Dyrda, T. Tomasik, A. Windak i in., Zapobieganie, rozpoznawanie i leczenie grypy. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce 2019, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019.
2. A. Nowicka-Zuchowska, A. Zuchowski, Leczenie przeziębienia i grypy u dzieci, Lek w Polsce, 2019, t. 29, nr 11/12, s. 23-27.
3. R. Eccles, Understanding the symptoms of the common cold and influenza, The Lancet Infectious Diseases, 2005 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7185637/ (dostęp: 05.11.2020).
4. B. Arroll, T. Kenealy, Antibiotics for the common cold and acute purulent rhinitis https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16034850/ (dostęp 05.11.2020).

---

Ból głowy przy kaszlu najczęściej pojawia się podczas infekcji górnych dróg oddechowych. Trzeba jednak pamiętać, że nie jest to jedyna przyczyna tej dolegliwości. Dlatego, gdy się pojawi, należy skonsultować się z lekarzem.

 

Ból głowy jest jedną z najczęściej zgłaszanych dolegliwości u lekarza pierwszego kontaktu. Szacuje się, że prawie każdy człowiek doświadcza go przynajmniej raz w roku, a w 40% przypadków jest on na tyle ciężki, że zakłóca codzienne funkcjonowanie. Ból głowy może mieć wiele przyczyn [1]. Zwykle nie jest on symptomem groźnej choroby, niemniej jednak warto skonsultować go z lekarzem. Zwłaszcza gdy występuje często lub towarzyszą mu inne objawy.

Ból głowy przy kaszlu a infekcja

Ból głowy przy kaszlu może wystąpić w trakcie infekcji górnych dróg oddechowych. Jest on efektem obrzęku błon śluzowych, a także wydzielaniem do krwi mediatorów stanu zapalnego. Zgłaszają go osoby z przeziębieniem, grypą, zapaleniem oskrzeli, jednak zdecydowanie częściej pojawia się przy zapaleniu zatok [2]. Najczęściej jest on obustronny i umiejscowiony w okolicy czoła bądź potylicy lub w obszarze zapalnie zmienionej zatoki. Niekiedy zaczyna się już u nasady nosa. Kaszlowy ból głowy może zostać wywołany także przez kichanie [3].

 

Jeżeli ból głowy przy kaszlu jest spowodowany infekcją górnych dróg oddechowych, zwykle towarzyszy mu szereg innych objawów. Mogą to być: podwyższona temperatura ciała lub gorączka, bóle mięśni, ból lub uczucie drapania w gardle, kichanie, katar, duszności oraz ogólne osłabienie i brak energii [4].

Co robić, gdy pojawi się ból głowy przy kaszlu?

Gdy pojawi się ból głowy przy kaszlu, który towarzyszy infekcji górnych dróg oddechowych, można spróbować zwalczyć go przy pomocy dostępnych produktów przeciwbólowych. Dobrze sprawdzą się leki, które zawierają paracetamol. Przy przeziębieniu i grypie można wybrać te preparaty, które są dodatkowo wzbogacone o witaminę C i substancje obkurczającą błonę śluzową nosa (ułatwia oddychanie) np. fenylefryna.

 

Jeżeli ból głowy przy kaszlu pojawia się bez widocznej przyczyny, wówczas należy skonsultować się z neurologiem. Specjalista wyda skierowanie na badania diagnostyczne (m.in. tomografię komputerową). Pomocy należy szukać niezwłocznie, gdy dolegliwości są bardzo silne i towarzyszą im objawy neurologiczne (np. podwójne widzenie).

 

Źródła:

1. N. H. Raskin, Bóle głowy [w:] S. L.Hauser, Harrison - Neurologia w medycynie klinicznej. Tom 1, Czelej, Lublin 2008, s. 55.
2. J. Tabak, Z. Kopański, M. Kulesa-Mrowiecka i in., Pierwotne bóle głowy, Journal of Clinical Healthcare, 2018, nr 2, s. 31.
3. I. Domitrz, Rzadkie bóle głowy imitujące migrenę, Neurologia po Dyplomie, 2017, nr 2, https://podyplomie.pl/neurologia/26138,rzadkie-bole-glowy-imitujace-migrene (dostęp 17.08.2020).
4. A. Wawrzyniak, Racjonalna terapia ostrych infekcji górnych dróg oddechowych, Forum Medycyny Rodzinnej, 2011, t. 5, nr 5, s. 402.
5. J. Fliciński, M. Żarowski, B. Steinborn, Nowa klasyfikacja Międzynarodowego Towarzystwa Bólów Głowy. Różnice i podobieństwa między ICHD-3 beta i ICHD-2, Neurologia Dziecięca, 2014, nr. 23, s. 42.

Zobacz inne powiązane artykuły:

Przewianie szyi, paracetamol czy ibuprofen, zębopochodne zapalenie zatok szczękowych, zatokowy ból głowy, okłady na gorączke, ból głowy przy kaszlu, objawy przewiania, dreszcze bez gorączki, domowe sposoby na gorączkę

Dreszcze i gorączka to jedne z najczęstszych objawów przeziębienia i grypy. Są one bardzo nieprzyjemne i potrafią skutecznie utrudnić codzienną aktywność. Aby temu zapobiec, konieczne jest szybkie działanie. Poznaj sposoby na dreszcze i gorączkę.

 

Dreszcze i gorączka zazwyczaj nie występują same. Bardzo często towarzyszą im inne objawy: osłabienie, ból głowy, ból gardła, kaszel, duszność, katar, nudności, wymioty, wysypka, bóle mięśni, czy dolegliwości ze strony układu moczowego. Gdy się pojawią, konieczne jest skonsultowanie się z lekarzem. Specjalista ustali przyczynę i na jej podstawie dobierze odpowiednią terapię.

Czym są dreszcze?

Dreszcze to niekontrolowane i nieskoordynowane skurcze mięśni, które są efektem pobudzenia ośrodka termoregulacji znajdującego się w podwzgórzu. Dzięki zwiększonej kurczliwości mięśni w krótkim czasie może zostać wytworzona znaczna ilość ciepła. Gdy zmienia się temperatura ciała, rozpoczynają się reakcje prowadzące do zmiany ciepłoty ciała w kierunku punktu nastawczego termoregulacji [1]. Mogą one towarzyszyć uczuciu zimna. Częściej jednak jednocześnie występują dreszcze i gorączka.

Kiedy można mówić o gorączce?

Gorączka to podwyższona temperatura ciała. Jest to jeden z mechanizmów obronnych organizmu, który wspomaga układ immunologiczny w zwalczaniu patogenów. Najczęściej jest ona skutkiem zakażenia, jednakże może pojawić się także w wyniku procesów autoimmunologicznych lub nowotworowych [2].

 

Za prawidłową temperaturę ciała człowieka przyjmuje się 36,6℃ (gdy jest ona mierzona pod pachą). Gorączkę rozpoznaje się w momencie, gdy przekracza ona 38℃. Stan pomiędzy tymi wartościami jest określany jako stan podgorączkowy.

Dreszcze i gorączka – co może być ich przyczyną?

Dreszcze i gorączka mogą mieć różne przyczyny. Najczęściej są one wynikiem infekcji wirusowej lub bakteryjnej, która toczy się w organizmie. Gdy układ odpornościowy rozpoznaje patogen, rozpoczyna produkcję komórek, które mogą go zwalczyć. Wzrost temperatury ciała podnosi skuteczność tego działania nawet o 10%. Dodatkowo zmniejsza zdolności zakaźne drobnoustrojów [1].

 

O tym, że dreszcze i gorączka są efektem infekcji, świadczą dodatkowe objawy. Najczęściej są to osłabienie, zmęczenie, bóle głowy, a także katar, kaszel i ból gardła [3]. Gdy zakażenie objęło układ moczowo-płciowy, występują trudności z oddawaniem moczu, bolesne parcie na pęcherz, a także pieczenie w okolicy cewki moczowej.

Sposoby na złagodzenie dreszczy i gorączki

Dreszcze i gorączkę można skutecznie złagodzić. Wskazane jest przyjęcie leku (zgodnie z zaleceniami zawartymi w ulotce dołączonej do opakowania), który zawiera substancję o działaniu przeciwgorączkowym np. paracetamol [3]. Środki przeciwgorączkowe są najczęściej dostępne bez recepty.

 

Zwalczanie dreszczy i gorączki mogą wspomóc domowe sposoby (zwłaszcza, gdy gorączka jest niewielka) [1]:

• chłodny (nie zimny – woda powinna być niższa tylko o 1–2℃ od temperatury ciała) prysznic lub kąpiel,
• duża ilość odpoczynku,
• picie dużej ilości płynów,
• wypicie naparu z kwiatu lipy lub czarnego bzu,
• zimne okłady na skronie, kark i pachwiny.

 

Jeżeli mimo stosowania leków przeciwgorączkowych, temperatura ciała nie obniża się lub dreszcze i gorączka utrzymują się przez kilka dni, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

 

Źródła:

1. J. R. Avner, Ostra gorączka, Pediatria po Dyplomie, 2009, t. 13, nr 5, s. 36.
2. Z. S. Pawłowski, Gorączka [w:] Z. S. Pawłowski, J. Stefaniak, Parazytologia kliniczna, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2017, s. 95.
3. A. Wawrzyniak, Racjonalna terapia ostrych infekcji górnych dróg oddechowych, Forum Medycyny Rodzinnej, 2011, t. 5, nr 5, s. 402.

Zobacz inne powiązane artykuły:

Przewianie szyi, paracetamol czy ibuprofen, zębopochodne zapalenie zatok szczękowych, zatokowy ból głowy, okłady na gorączke, ból głowy przy kaszlu, objawy przewiania, dreszcze bez gorączki, domowe sposoby na gorączkę